Η ΜΗΛΟΣ ΩΣ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΙΡΑΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

(17ος αιώνας)

Περί Αλός

Νίκος Νικολούδης

Διδάκτωρ Ιστορίας  του Πανεπιστημίου του Λονδίνου

(King’s College)

Από το βιβλίο του Ν. Νικολούδη: «Η Αττική και τα

νησιά του Αιγαίου στον Μεσαίωνα και την Τουρκοκρατία»,

εκδ. Αντώνη Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 127-156.





Το 1537 κατέκτησε την Μήλο ο Βαρβαρόσσα
και από το 1566 πέρασε από τους Ενετούς
στους Τούρκους. Καθ’ όλη τη διάρκεια της
Τουρκοκρατίας ήταν ορμητήριο πειρατών.
ΦΩΤΟ: ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΟΥΒΡΟΥ/ Wikipedia

Στις αρχές του 17ου αιώνα το σκηνικό της πειρατικής δραστηριότητας στο Αιγαίο διαφοροποιείται με τη συχνή εμφάνιση Ευρωπαίων και κυρίως Άγγλων πειρατών. Κατά την Κραντονέλλη/1991 (σελ. 251) ειδικά η αγγλική πειρατεία στη Μεσόγειο ευνοήθηκε την ίδια περίοδο κυρίως από τρεις παράγοντες: από την έλλειψη επαρκών κουρσάρικων στόχων στον Ατλαντικό κατά τα τελευταία έτη της βασιλείας της Ελισάβετ Α΄, από την αδυναμία των βραδυκίνητων βενετικών γαλερών να εμποδίσουν τα γρήγορα αγγλικά πειρατικά ιστιοφόρα που εμφανίστηκαν στη Μεσόγειο, και από την κήρυξη από το διάδοχο της Ελισάβετ, Ιάκωβο Α΄, όλων των Άγγλων πειρατών ως εκτός νόμου, με παράλληλη απαγόρευση εισόδου τους σε όλα τα αγγλικά λιμάνια (1603). Η συχνή παρουσία πειρατών από την Αγγλία, Ολλανδία, Γαλλία, Πορτογαλία και Μαγιόρκα στο Αιγαίο ευνοήθηκε περισσότερο περί τα τέλη του 17ου αιώνα λόγω του πολέμου μεταξύ της Γαλλίας από τη μία πλευρά και της Αγγλίας και Ολλανδίας από την άλλη (1688-97) ο οποίος μεταφέρθηκε και στο Αιγαίο, όπου εξελίχθηκε σε σειρά πειρατικών επιδρομών (Slot/1975, σελ. 83). Aλλά και νωρίτερα, περί τα μέσα του ίδιου αιώνα, ο Κρητικός Πόλεμος, μεταξύ της Βενετίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1645-69), είχε προσελκύσει στο Αιγαίο ένα πλήθος πλοίων ποικίλης προέλευσης, η παρουσία των οποίων συνδυάστηκε με πειρατικές ενέργειες.

Για όλους τους λόγους που προαναφέρθηκαν, η Μήλος του 17ου αιώνα τοποθετείται στο επίκεντρο της πειρατικής δραστηριότητας στο Αιγαίο. Το 1601 αναφέρεται η παρουσία τριών αγγλικών πειρατικών πλοίων στην περιοχή της (Κραντονέλλη/1991, σελ. 333). Το 1603 το μαρσεγιέζικο πλοίο Βersatone το οποίο μετέφερε φορτίο λαδιού από την Κρήτη δέχθηκε επίθεση στο θαλάσσιο χώρο της Μήλου από δύο ολλανδέζικα πειρατικά πλοία (Κραντονέλλη/1991, σελ. 250, Τenenti, σελ. 70). Στις 13 Ιουνίου του ίδιου χρόνου το αγγλικό πλοίο Salamander συγκρούστηκε με ένα γαλλικό στον κόλπο της Μήλου και μετά από τετράωρη μάχη αιχμαλωτίστηκε. Τον επόμενο χρόνο αναφέρεται ότι δύο μικρά μαλτέζικα πειρατικά αιχμαλωτίστηκαν από δύο αγγλικά πειρατικά και οδηγήθηκαν στη Μήλο, όπου όμως τα αγγλικά πληρώματα εξοντώθηκαν από τον συνεργάτη των Μαλτέζων, Ναπολιτάνο κουρσάρο Vinciguerra (Κραντονέλλη/1991, σελ. 109, 209, 253). Το 1624 ένα ολλανδικό εμπορικό πλοίο που μετέφερε ποικίλο φορτίο (εμπορεύματα, κασσίτερο, μόλυβδο, τζίντζερ, μοσχοκάρυδο, ξυλεία από τη Βραζιλία) καθώς και 3.000 τάλληρα για τον πρεσβευτή και τον πρόξενο της Ολλανδίας στην Κωνσταντινούπολη έπεσε θύμα Τυνήσιων πειρατών στη θάλασσα κοντά στη Μήλο (Κραντονέλλη/1991, σελ. 61, Κεφαλληνιάδης, σελ. 223-4). Εξάλλου, την περίοδο 16-25 Αυγούστου 1628 ένας αγγλικός στολίσκος πέντε πλοίων υπό τον σερ Kenneth Digby στάθμευσε στη Μήλο και στην Αντίμηλο όπου και συνέλαβε δύο γαλλικά πλοία (Κραντονέλλη/1991, σελ. 262).

Μπριγκαντίνι. (από τον 17^ο και κατά άλλους από τον 14^ο αι.) Χρησιμοποιήθηκε πολύ για ανίχνευση, μετάδοση μηνυμάτων, πειρατεία και ρήξη αποκλεισμού. Εξυπηρετώντας αυτές τις αποστολές εξελίχτηκε σε μέγεθος, οπλισμό και εξαρτισμό, ώστε στα τέλη του 18ου αι, το βρίσκουμε στα χέρια των Ελλήνων να είναι ένας τέλειος πάρων ( μπρίκι ) Κατασκευή: Δημήτρης Μάρας ΦΩΤΟ: www.greekshipmodels.com

Οι πειρατικές δραστηριότητες στην περιοχή της Μήλου δεν άφηναν αδιάφορους τους εκπροσώπους της Βενετίας. Είναι γνωστό ότι ο Βενετός πρόξενος στο νησί κρατούσε λεπτομερώς ενήμερες τις Αρχές της Βενετίας για την κίνηση των πειρατικών πλοίων. Σχετικές αναφορές σώζονται π.χ. για αρκετούς μήνες του 1607 (Τenenti, σελ. 169-70, σημ. 41). Οι πειρατές που χρησιμοποιούσαν ως βάση τη Μήλο φαίνεται πάντως ότι προσπαθούσαν να διατηρούν καλές σχέσεις με τον Βενετό πρόξενο (Κραντονέλλη/1991, σελ. 83).

Η έκρηξη του Κρητικού Πολέμου το 1645 προκάλεσε γενικότερη αναταραχή στο Αιγαίο η οποία δεν άφησε ανεπηρέαστη τη Μήλο, δεδομένης μάλιστα της εγγύτητάς της προς την Κρήτη. Το ίδιο έτος οι Βενετοί συγκρούστηκαν με τον οθωμανικό στόλο κοντά στη Μήλο και τον κατανίκησαν. Κατά τη διάρκεια του ίδιου χρόνου (κατά τον Μπαμπούνη/1993, σελ. 40, το 1646) αναφέρεται επίσης ότι μικτός στόλος από φλωρεντινά, μαλτέζικα, ναπολιτάνικα, ρωμαϊκά και βενετικά πλοία που έπλεε προς την Κρήτη υπό την ηγεσία του Τζιρόλαμο Μοροζίνι (κατά την Κραντονέλλη: του Φραγκίσκου Μοροζίνι) λαφυραγώγησε αρκετές τουρκοκρατούμενες περιοχές μεταξύ των οποίων και τη Μήλο (Κραντονέλλη/1991, σελ. 186, 352, Βακαλόπουλος, ΙΙΙ, σελ. 490-1, Κεφαλληνιάδης, σελ. 196, 197, Slot/1975, σελ. 69). Bενετική επίθεση υπέστη η Μήλος και το 1667. Γενικά φαίνεται ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου το πολιτικό καθεστώς του νησιού ήταν απροσδιόριστο. Σε επιστολή του τού 1658 προς την "Προπαγάνδα της πίστεως" ο Καθολικός επίσκοπος του νησιού Α. Serra ανέφερε μεταξύ άλλων ότι "η νήσος εξουσιάζεται άλλοτε μεν υπό των Τούρκων, άλλοτε υπό των Eνετών. Όποιος έλθει με μεγαλυτέραν δύναμιν αυτός κυριαρχεί. Προς το παρόν όμως και συνήθως κυριαρχούν οι Ενετοί" (Slot/1975, παράρ. Α’, έγγρ. 10, σελ. 132). Για τον ίδιο επίσκοπο αναφέρεται ότι έδρασε ως πληροφοριοδότης του Φραγκίσκου Μοροζίνι ο οποίος τον συνάντησε γι’ αυτό τον σκοπό στη Μήλο το 1659 (Μπαμπούνης/1993, σελ. 40, Slot/1975, σελ. 72, 83). Κατά τη διάρκεια του πολέμου, εξάλλου, ο βενετικός στόλος ναυλοχούσε συχνά μεταξύ της Μήλου και της Κιμώλου (Κραντονέλλη/1991, σελ. 354) είτε στην ίδια τη Μήλο (Βακαλόπουλος, ΙΙΙ, σελ. 503). Παράλληλα, από αναφορές του Λατίνου ιερέα της Μήλου Giorgio Rossi, του Καθολικού επισκόπου Sebastiani και κάποιου Gillet γνωρίζουμε ότι το νησί Αρζαντιέρα (πρόκειται για τη σημερινή Κίμωλο), σε απόσταση μόλις ενός μιλίου από τη Μήλο, αποτελούσε βάση Δυτικοευρωπαίων πειρατών ήδη το 1667 (δηλαδή πριν από τη λήξη του Κρητικού Πολέμου), αλλά και το 1690 (Slot/1975, παράρ. Α’, έγγρ. 16, 18, σελ. 142, 144, 175, αντίστοιχα, Κεφαλληνιάδης, σελ. 198, 202 κ.ε.).

Το 1670, αμέσως δηλαδή μετά τη λήξη του Κρητικού Πολέμου, ο τουρκικός στόλος αποπειράθηκε να εκκαθαρίσει τη Μήλο από τους πειρατές αλλά αποκρούστηκε (Κραντονέλλη/1991, σελ. 72, 122 (όπου το γεγονός χρονολογείται στο 1671), 361). Τον επόμενο χρόνο το νησί δέχθηκε την επίθεση του διαβόητου Γάλλου πειρατή Τemericourt, ο οποίος συνέλαβε και λεηλάτησε τα πλοία των κατοίκων, λαφυραγώγησε τα χωριά του νησιού αρπάζοντας ιερά σκεύη και βασάνισε πολλούς νησιώτες. Οι συνέπειες των ενεργειών του μετριάστηκαν κάπως από την έγκαιρη παρέμβαση του μαρκησίου De Preuilly o oποίος τον ανάγκασε να επιστρέψει τα κλοπιμαία. Για τον Τemericourt μαρτυρείται εξάλλου ότι είχε αιχμαλωτίσει μέσα στο λιμάνι της Μήλου τη φρεγάτα του προξένου της Βενετίας στην Κρήτη, Γάσπαρου Κοντόσταυλου. Παρόλο που το πλοίο έφερε τη βενετική σημαία, ο Τemericourt αρνήθηκε να το επιστρέψει (Κραντονέλλη/1991, σελ. 123-4, 124-5, 237, 362, 363).

Χάρτης της Μήλου του 1764. ΦΩΤΟ: www.mapandmaps.com

Ο Τemericourt όμως δεν ήταν ο μόνος Γάλλος πειρατής που σχετίζεται με τη Μήλο. Κατά το ίδιο το έτος της επιδρομής του (1671) αναφέρεται ότι στη Μήλο ναυλοχούσαν 15 γαλλικά πειρατικά πλοία, ενώ αναμένονταν άλλα 10 (Κραντονέλλη/1991, σελ. 238). Η συχνότητα της πειρατικής παρουσίας στο νησί φαίνεται ότι ήταν ιδιαίτερα έντονη ώστε να προκαλέσει την ίδια περίπου περίοδο (1675) τον χαρακτηρισμό της Μήλου από τον Άγγλο περιηγητή του Αιγαίου Βernard Randolph ως τον μεγαλύτερο κουρσαρότοπο των ελληνικών θαλασσών (Σιμόπουλος, Ι, σελ. 688).

Ένα από τα επιφανέστερα θύματα της πειρατικής δράσης στο Αιγαίο κατά τον 17ο αιώνα υπήρξε ο Άγγλος περιηγητής Francis Vernon (για τον οποίο βλ. τώρα Leonora Navari, "Francis Vernon, a little known traveller in the Morea", στον τόμο Περιηγητές και αξιωματούχοι στην Πελοπόννησο. Περιγραφές-αναφορές-στατιστικές, Μονεμβασία 1994, σελ. 223-9). Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του από την Αθήνα προς τη Σμύρνη (1675), ο Vernon αιχμαλωτίστηκε από Χριστιανούς πειρατές που τον λήστεψαν και τελικά τον εγκατέλειψαν στη Μήλο. Εκεί κατόρθωσε να δανειστεί χρήματα από Άγγλους μικρεμπόρους-πειρατές που στάθμευαν στο νησί (παρά την πολιτική της αγγλικής Levant Company που ήταν αντίθετη με την άσκηση πειρατείας από Άγγλους) και να συνεχίσει το ταξίδι του (Κραντονέλλη/1991, σελ. 220, 265, Φίνλεϋ, σελ. 141, σε υποσημείωση).

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 17ου αιώνα η Μήλος είχε εξασφαλίσει μια ιδιότυπη ασυλία έναντι της οθωμανικής εξουσίας. Ο Άγγλος περιηγητής Robert, ο οποίος διετέλεσε αιχμάλωτος των πειρατών, αναφέρει σε έργο του που εκδόθηκε το 1696 ότι κάθε χρόνο μεταξύ Δεκεμβρίου και Μαρτίου η Μήλος, η Πάρος και η Αντίπαρος μετατρέπονταν σε χώρους διαχείμασης πειρατών (Σιμόπουλος, Ι, σελ. 106, Ζακυθηνός, σελ. 29). Γι’ αυτό τον λόγο η παρουσία τουρκικών Αρχών στο νησί καθίστατο αδύνατη κατά τη χειμερινή περίοδο. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε το 1674 ο γραμματέας της γαλλικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη, Sieur de la Croix, "ο τουρκικός στόλος δεν προσεγγίζει ποτέ τις Κυκλάδες κατά τους μήνες της κακοκαιρίας". Ο ίδιος προσέθετε ότι το 1671 είχε καταστεί αδύνατη η παρουσία Τούρκου καδή στη Μήλο κατά τους χειμερινούς μήνες (Κραντονέλλη/1991, σελ. 122, 361, Σιμόπουλος, Ι, σελ. 659). Πάντως, φαίνεται ότι και κατά τους υπόλοιπους μήνες του έτους η παρουσία του συγκεκριμένου Τούρκου αξιωματούχου στο νησί κάθε άλλο παρά απρόσκοπτη ήταν.

Σαϊτα. Τύπος σκάφους που έφερε λατίνια
ή έφερε στο κατάρτι της πλώρης σταυρώσεις.
Εμφανίζεται στην ανατολική Μεσόγειο από το 1100
μέχρι το 1700. Κατασκευή: Δημήτρης Μάρας
ΦΩΤΟ: www.greekshipmodels.com

Σύμφωνα με ενθύμηση των Καπουτσίνων μοναχών της μονής του Αγίου Αντωνίου του Κάστρου της Νάξου, "1678, μηνί Αυγούστω, οι εν Μήλω [Καπουτσίνοι] μοναχοί έσωσαν εκ της αιχμαλωσίας τον καδήν της νήσου καταφυγόντα εις το μοναστήριον. Οι πειραταί ηθέλησαν να συλλάβωσιν αυτόν, αλλά οι μοναχοί υπερήσπισαν αυτόν και εσώθη εκ της αιχμαλωσίας" (Κεφαλληνιάδης, σελ. 224, Ζερλέντης, σελ. 94). Οι Τούρκοι φαίνεται ότι απέφευγαν γενικότερα να εγκαθίστανται στη Μήλο. Ο Γάλλος περιηγητής Τhevenot ο οποίος την επισκέφθηκε περί το 1655-56 αναφέρει την παντελή απουσία τους (Σιμόπουλος, Ι, σελ. 570). Το γεγονός αυτό δεν πρέπει να οφειλόταν μόνο στο ότι το νησί ήταν φωλιά επικίνδυνων για τους Τούρκους πειρατών (ο Earl of Sandwich κάνει το 1738 ειδική μνεία του φόβου των Τούρκων για τους Μαλτέζους πειρατές) αλλά και στο ότι κατά περιόδους (ιδίως κατά τον Κρητικό Πόλεμο) είχε διατελέσει βάση του βενετικού στόλου (Σιμόπουλος, ΙΙ, σελ. 184). Ο Χατζηδάκης προσθέτει εύστοχα ως αποτρεπτικούς παράγοντες για την εγκατάσταση των Τούρκων την έλλειψη εξοικείωσής τους με το θαλάσσιο στοιχείο καθώς και τη φτώχεια του εδάφους των Κυκλάδων (Χατζηδάκης, σελ. 200).
http://perialos.blogspot.com/2012/01/blog-post_13.html

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 

-Bακαλόπουλος: Α. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. ΙΙΙ-IV, Θεσσαλονίκη 1968, 1973 αντίστοιχα.

-Ζακυθηνός: Δ.Α. Ζακυθηνός, Corsaires et pirates dans les mers grecques au temps de la domination turque, Aθήνα 1939.

-Ζερλέντης: Π. Ζερλέντης, Ιστορικά σημειώματα εκ του βιβλίου των εν Νάξω Καπουκίνων (1649-1753), Ερμούπολη 1922.

-Κεφαλληνιάδης: Ν. Κεφαλληνιάδης, Πειρατεία: κουρσάροι στο Αιγαίο, Αθήνα 1984.

-Κραντονέλλη/1991: Ιστορία της πειρατείας στους μέσους χρόνους της Τουρκοκρατίας, 1538-1699, Αθήνα 1991.

-Μπαμπούνης/1993: Χ. Μπαμπούνης, Η Μήλος από την Αρχαιότητα, Αδάμας Μήλου 1993.

-Σιμόπουλος: Κ. Σιμόπουλος, Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα, τ. Ι-ΙV, Αθήνα.

-Φίνλεϋ: Γ. Φίνλεϋ, Ιστορία της Τουρκοκρατίας και της Ενετοκρατίας στην Ελλάδα, Αθήνα 1972.

-Χατζηδάκης: Ι. Χατζηδάκης, Η ιστορία της νήσου Μήλου, Αθήνα 1972 (ανατύπωση).

-Slot/1975: B.J. Slot, "Kαθολικαί εκκλησίαι Κιμώλου και των πέριξ νήσων", Κιμωλιακά 5 (1975).

-Tenenti: A. Tenenti, Piracy and the Decline of Venice, 1580-1615, Μπέρκλεϋ 1967.

Το Περί Αλός προτείνει:

Ο ΠΟΜΠΗΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΙΡΑΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ.

Η Στρατηγική του Πομπήιου για την αντιμετώπιση της πειρατείας  στη Μεσόγειο το 67 π.Χ. Πιέσατε ΕΔΩ

Η ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ. Πιέσατε ΕΔΩ