Η ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΣΙΚΑΓΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΟΥ ΣΟΚ

του Χρήστου Ιακώβου*

«Μόνο μία κρίση -είτε είναι, είτε απλώς εκλαμβάνεται ως πραγματική- οδηγεί σε πραγματικές αλλαγές. Όταν ξεσπάει μια κρίση, οι δράσεις που αναπτύσσονται εξαρτώνται από τις περιρρέουσες ιδέες. Πιστεύω ότι αυτή πρέπει να είναι η βασική λειτουργία μας: να αναπτύσσουμε εναλλακτικές πολιτικές που θα αντικαταστήσουν τις υπάρχουσες, να τις διατηρούμε ζωντανές και διαθέσιμες έως ότου το πολιτικά αδύνατον καταστεί πολιτικά αναπόφευκτο.» (Μίλτον Φρίντμαν, «Καπιταλισμός και Ελευθερία», 1962). «Αν υιοθετήσετε τη προσέγγιση του σοκ, πρέπει να ενεργήσετε σύντομα, πολλαπλά και ακαριαία.» (Μίλτον Φρίντμαν, σε επιστολή του προς τον στρατηγό Πινοσέτ, δικτάτορα της Χιλής, 21 Απριλίου, 1975). Ο αμερικανός Μίτλον Φρίντμαν υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς οικονομολόγους του 20ου αιώνα. Ήταν το ιδρυτικό και ηγετικό στέλεχος της «Σχολής του Σικάγου», η οποία χαρακτηρίζεται από ακραίο οικονομικό φιλελευθερισμό.


Η  «Σχολή του Σικάγου» και ο Μίλτον Φρίντμαν προσωπικώς, συνδέονται με τις αλλαγές της οικονομικής πολιτικής που εφάρμοσαν τα καθεστώτα στην Χιλή, την Αργεντινή και άλλες Λατινοαμερικάνικες χώρες τις δεκαετίες του 1970 και 1980 και  αργότερα στη Μέση Ανατολή (πόλεμος στο Ιράκ το 2003), ενώ σήμερα βρίσκει εφαρμογή, με την κρίση της ευρωζώνης, στον ευρωπαϊκό χώρο. Η επιρροή αυτή έμεινε στην οικονομική ιστορία ως «Τα παιδιά από το Σικάγο». Βασικός πυρήνας αυτής της οικονομικής πολιτικής είναι η θεωρία του δόγματος του σοκ ή θεραπείας σοκ που βασίζεται στην ιδέα ότι μια οικονομική κρίση ή ένα γεγονός φυσικής καταστροφής ή πολέμου είναι η ευκαιρία για μεγάλες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις σε ένα κράτος. Η επιτυχία της πολιτικής αυτής βασίζεται στο γεγονός ότι ο φόβος και οι ενοχές για τα αποτελέσματα της κρίσης ή της επερχόμενης καταστροφής καθιστά τους πολίτες ανεκτικούς και απαθείς σε επαναλαμβανόμενες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις ακριβώς επειδή πιστεύουν ότι κάτι άλλο χειρότερο έπεται.

Το δόγμα του σοκ συνδέει τα βασανιστήρια με ηλεκτροσόκ με το σοκ που δέχεται μια κοινωνία από τα σκληρά οικονομικά μέτρα, όπως απέδειξε η Καναδή ερευνήτρια του φαινομένου αυτού, Ναόμι Κλάιν, στο βιβλίο της «The Shock Doctrine» (2007), στο οποίο κάνει εκτεταμένη αναφορά στα πειράματα με ηλεκτροσόκ και ψυχότροπες ουσίες που έγιναν στη δεκαετία 1950 στο Πανεπιστήμιο Μακγκίλ του Καναδά υπό την εποπτεία του καθηγητή ψυχιατρικής Γουέιν Κάμερον και τη χρηματοδότηση της CIA. Ο ψυχίατρος προσπαθούσε με ηλεκτροσόκ να αποκόψει έναν άνθρωπο από την πραγματικότητα και μέσα από το σοκ να τον επαναφέρει σε μια κατάσταση «λευκού χαρτιού», όπου ο καθένας θα μπορούσε να «γράψει» τον ιδανικό άνθρωπο.

Στην πολιτική στρατηγική η εφαρμογή του δόγματος του σοκ είναι μια μορφή στρατηγικού ψυχολογικού πολέμου, όπου αν σκοπός είναι να γίνουν ταχύτατες μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να ακολουθηθούν τέσσερα στάδια: πρώτον να υπονομευτεί το υπάρχον οικονομικό σύστημα, δεύτερον, να οδηγηθούν τα πράγματα σε μία κρίση όπου το κράτος από μόνο του να αδυνατεί να τη διαχειριστεί και να αναγκαστεί να ζητήσει βοήθεια των διεθνών θεσμών, τρίτον, με τη διεθνή ανταπόκριση για βοήθεια να γίνει με τέτοιο τρόπο η διαχείριση της κρίσης, όπου το κράτος να απολέσει τη δυνατότητα ικανής διαπραγμάτευσης και να ευρίσκεται συνεχώς έμπροσθεν σκληρών διλημμάτων όπου η μία επιλογή να είναι η καταστροφή και τέταρτον, η εξομάλυνση, κατά την οποία το κράτος και η κοινωνία έχουν πλέον αποδεχτεί τις αλλαγές μετά το σοκ. Το αποτέλεσμα του στρατηγικού ψυχολογικού πολέμου είναι η διάβρωση της εθνικής κυριαρχίας του κράτους και η παράδοση της οικονομίας του στις διεθνείς αγορές.

Για τη «Σχολή του Σικάγου» το δόγμα του σοκ έχει συγκεκριμένη μορφή. Πρόκειται για την επιβολή από δικτατορικά καθεστώτα είτε η εφαρμογή από δημοκρατικά εκλελεγμένες κυβερνήσεις του τριπτύχου: «ιδιωτικοποιήσεις, κρατική απορρύθμιση/ελεύθερο εμπόριο και δραστικές περικοπές στις κρατικές δαπάνες», με αντάλλαγμα τη χρηματοοικονομική διάσωση (δάνειο). Προϋπόθεση για να εφαρμοστεί το δόγμα αυτό είναι να υπάρξει μια κρίση που μπορεί να οφείλεται είτε σε πόλεμο είτε σε φυσικές καταστροφές είτε σε δυσεπίλυτα οικονομικά προβλήματα, όπως το υπέρογκο χρέος. Το αποτέλεσμα της εφαρμογής του δόγματος του σοκ είναι: μείωση μισθών και εισοδημάτων, αύξηση της ανεργίας, αύξηση της φτώχειας, κλείσιμο επιχειρήσεων, εντατικοποίηση των ιδιωτικοποιήσεων κερδοφόρων δημοσίων επιχειρήσεων και σε κρατικό επίπεδο η διάβρωση της εθνικής κυριαρχίας.

Στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης, η διεθνοποίηση και οι ασκούμενες οικονομικές πολιτικές είναι προϊόντα αποφάσεων των ελευθέρων αγορών για να προελάσουν διεθνώς και στη διαμόρφωση των οποίων οι θεσμοί που προωθούν την παγκοσμιοποίηση θα πρέπει να λαμβάνουν ποικιλοτρόπως μέρος. Στη περίπτωση της κρίσης στην ευρωζώνη, ο θεσμός που παίζει αυτό το ρόλο είναι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.  Επιπλέον, η παγκοσμιοποίηση έχει λάβει μία μορφή όπου αγκαλιάζει πολιτικούς και ιδεολογίες, μετατρέποντας τους πρώτους σε γραφειοκρατικές μαριονέτες που διαπεραιώνουν πολιτικές που λαμβάνονται εκτός κρατικής κυριαρχίας και τις ιδεολογίες σε προτάσεις και επιχειρήματα γιατί «όσο παράλογη ή ανήθικη και αν είναι μία πράξη, ο άνθρωπος αισθάνεται την ακατάβλητη ανάγκη να την αιτιολογήσει: να αποδείξει δηλαδή, τόσο στον εαυτό του, όσο και στους άλλους ότι, η πράξη του υπαγορεύεται από τη λογική – από την κοινή λογική ή, τουλάχιστον, από τα συμβατική ηθική. Ο άνθρωπος ενεργεί πολύ εύκολα παράλογα, αλλά του είναι σχεδόν αδύνατο να μην δώσει στην πράξη του την εμφάνιση ενός λογικού κινήτρου» (Έριχ Φρομ).

Οι καλύτεροι αρωγοί του δόγματος του σοκ είναι ο εθνομηδενισμός, ο μεταμοντέρνος εκσυγχρονισμός, η διαστρεβλωμένη πολυπολιτισμικότητα και η δογματική κομματοκρατία.


*  Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ)
elkeda




Ευχαριστούμε πολύ για την επίσκεψη! thiva post