Οι επιχειρήσεις εκκαθάρισης των ελληνικών θαλασσών από τις νάρκες (1945 - 1951)

Περί Αλός

Του Θεόδωρου Γιούργα

Υποναυάρχου ΠΝ ε.α.

Απόσπασμα από  το άρθρο του Θεόδωρου Γιούργα «Η συμμετοχή

του Βασιλικού Ναυτικού στο ναρκοπόλεμο του Β΄ Παγκοσμίου

Πολέμου». Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ναυτική Επιθεώρηση»,

τ. 586, σελ. 116, ΣΕΠ – ΝΟΕ 2013. Αναδημοσίευση στο Περί Αλός

με την έγκριση της «Ναυτικής Επιθεωρήσεως»

 

1946.- Πλωτάρχης Ε. ΠΑΝΑΣ

ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ 1ης ΜΟΙΡΑΣ

ΝΑΡΚΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ κατά την

εκκαθάριση των ναρκοπεδίων.

''Ατρόμητος, ακούραστος

και αληθινός ευπατρίδης''.

(Περιοδικό ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ).

Μετά το τέλος του πολέμου, στις 22 Σεπτεμβρίου του 1945, δημιουργήθηκε ένας διεθνής οργανισμός, οInternational Central MineClearance Board (ICMCB), του οποίου αποστολή ήταν η εκκαθάριση των ναρκών που υπήρχαν στα ευρωπαϊκά ύδατα. Την όλη ευθύνη για τον συντονισμό και την οργάνωση του τεράστιου εκείνου έργου, την ανέλαβαν οι τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις, Η.Π.Α., Ρωσία, Αγγλία και Γαλλία. Για το σκοπό αυτό διαίρεσαν όλη τη θαλάσσια περιοχή της Ευρώπης σε τέσσερις ζώνες και την κάθε ζώνη σε υποπεριοχές, των οποίων την ευθύνη είχαν τα κράτη που ανήκαν τα ύδατα, σε συνεργασία, αν απαιτείτο, με τις γειτονικές τους χώρες. Η δεύτερη ζώνη που κάλυπτε όλη την Μεσόγειο, εκτός από την Ελλάδα, συμμετείχαν η Αγγλία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Γιουγκοσλαβία.

Η ναρκαλιεία όμως στις ελληνικές θάλασσες είχε ήδη αρχίσει αμέσως μετά την απελευθέρωση και χωρίς το Ελληνικό Ναυτικό να περιμένει τη συγκρότηση της ICMCB. Με την κωδική ονομασία ΜΑΝΝΑ, όπως έτσι είχε ονομαστεί η όλη επιχείρηση επανόδου του Ελληνικού Στόλου στην Ελλάδα, τα πρώτα πλοία που στις 15 Οκτωβρίου 1944 κατέπλευσαν στον Σαρωνικό, ήταν τα ελληνικά ναρκαλιευτικά. Με τη συνδρομή και βρετανικών Ν/Α, άνοιξαν γρήγορα, μέσα από τα πυκνά ναρκοπέδια του Σαρωνικού, τους πρώτους διαύλους ασφαλούς ναυσιπλοΐας. Με τον τρόπο αυτό, εξασφαλίστηκε ο ασφαλής κατάπλους στον ΝΣ και των υπόλοιπων πλοίων που ακολουθούσαν. Στη συνέχεια, σε συνεργασία πάντα με τα αγγλικά ναρκαλιευτικά, ανοίχτηκαν και οι πρώτοι δίαυλοι στις κυριότερες από τις προσβάσεις των άλλων ελληνικών κόλπων. Σύντομα όμως οι Άγγλοι αποσύρθηκαν σταδιακά από τα ελληνικά νερά, προκειμένου να καλύψουν τις απαιτήσεις που είχαν προκύψει, από την ενεργοποίηση του ICMCB.

Με την άφιξη του Στόλου στην Ελλάδα, ξεκίνησε και η ανασυγκρότηση των πλοίων, των υπηρεσιών του Αρχηγείου Στόλου (Α.Σ.) και του Αρχηγείου του Βασιλικού Ναυστάθμου (Α.Β.Ν.).

Η παλιά Διοίκηση Τορπιλών Ναρκών, που ήταν υπεύθυνη για τον Ναρκοπόλεμο, από το 1944 μετονομάστηκε σε «Εφορία Υφάλων Όπλων» (Ε.Υ.Ο.) και εγκαταστάθηκε στο Σκαραμαγκά, στον σημερινό όρμο Αμφιάλης. Ανήκε κατευθείαν στο Α.Β.Ν., ενώ είχε υπό τη διοίκησή της την «Ομάδα Εξουδετερώσεως Βομβών – Ναρκών» (ΟΕΒΝ).

Η Α.Δ.Α/Ν.Υ. εγκαταστάθηκε κι αυτή στον Σκαραμαγκά, δίπλα στην «Εφορία Υφάλων Όπλων» (Ε.Υ.Ο.), με υπαγωγή στην «Ανωτέρα Διοίκηση Παρακτίων Δυνάμεων» (Α.Δ.ΠΑ.Δ.). Ο στολίσκος της αποτελείτο από 50 περίπου πλοία (14 Ν/Α τύπου «BYMS» 5 νορβηγικά σκάφη μετασκευασμένα σε Ν/Α - 8 Ν/Α τύπου MMS - 15 ακταιωρούς (Α/Κ) - 6 βοηθητικά τύπου « F.T.» - και το συνοδό και πλωτό συνεργείο «ΕΡΜΗΣ»). Επιπλέον, για τον καλύτερο έλεγχο των πλοίων, δημιουργήθηκαν δύο επιμέρους Διοικήσεις. Η Διοίκηση Ομάδας Ν/Α (ΔΟΝ), στην οποία υπάγονταν τα Ν/Α και η Διοίκηση Ακταιωρών (ΔΑΚ), στην οποία υπάγονταν οι Α/Κ.  Στις προσπάθειες που ακολούθησαν, από τα πλοία της Α.Δ.Α/Ν.Υ. βυθίστηκαν, μετά από πρόσκρουση σε νάρκες, τα Ν/Α «Κως» και «Κάσος» και χάθηκαν δύο από τους ναύτες του δευτέρου.

Την ίδια περίοδο δύο αγγλικά Ν/Α (HMS «Lord» και HMS«Clinton»), έπαθαν σοβαρές ζημίες, ενώ ένα άλλο του τύπου «ML», βυθίστηκε. Λίγο αργότερα, χάθηκαν και τα ναρκαλιευτικά «Πηνειός» και «Σπερχειός». Το πρώτο από αυτά στο δυστύχημα της Πρέβεζας που θα αναφερθεί στη συνέχεια και το δεύτερο, στις 2 Μαΐου του 1945, 5 ναυτικά μίλια βόρεια του ακρωτηρίου Ζούρβα της Ύδρας, λόγω σφοδρής θαλασσοταραχής. Στο ναυάγιο του «Σπερχειός» πνίγηκαν περισσότερα από 50 άτομα επιβάτες και πλήρωμα. Το πλοίο είχε αναχωρήσει υπερφορτωμένο από τον Πειραιά και κατευθυνόταν προς Σύρο, Χίο, Μυτιλήνη, και Σάμο. Μετά από αυτές τις απώλειες, το 1945 οι Άγγλοι μας παραχώρησαν επί δανεισμώ, 8 Ν/Α του τύπου «MMS» (Motor Mine Sweeper). Ήταν ξύλινα σκάφη με δυνατότητες μαγνητικής αλιείας.

Τα οκτώ νέα πλοία ονομάστηκαν, «Άνδρος», «Αργυρόκαστρο», «Κορυτσά», «Μύκονος», «Σύρος», «Τεπελένι», «Τήνος», «Χιμάρα». Έκτοτε αυτά παρέμειναν στο Ναυτικό μέχρι το 1952, όποτε κι επεστράφησαν στους Άγγλους.

Τα ναυπηγεία κατασκευής των BYMS Robert Jacob στο

City Island της Νέας Υόρκης. ΦΩΤΟ: Ναυτική Επιθεώρηση

Η παραπάνω παραχώρηση των Άγγλων είχε γίνει με σκοπό να συμπληρωθεί ο αριθμός των πλοίων που κρίθηκε ότι ήταν απαραίτητος, ώστε το Ελληνικό Ναυτικό να μπορέσει να φέρει σε πέρας το μεγάλο έργο της εκκαθάρισης των ελληνικών θαλασσών από τις νάρκες. Οι 17.419, κάθε τύπου, που υπήρχαν στα νερά μας, έκαναν επιτακτική την όσο το δυνατόν ταχύτερη απομάκρυνσή τους. Όλη η ζωτική θαλάσσια περιοχή της χώρας ήταν αποκλεισμένη από διπλές ή τριπλές σειρές ναρκογραμμών, καθώς και από ένα πλήθος άλλων ναρκών, εκτός ναρκοπεδίων, οι οποίες ήταν διάσπαρτες παντού. Ο αντιναύαρχος Α. Γιαννόπουλος, ένας από τους αξιωματικούς μας, που την εποχή εκείνη έζησε για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, κάτω από τη συνεχή απειλή των ναρκών, στο βιβλίο του Η ναρκαλιεία στις ελληνικές θάλασσες (1944 - 1949) αναφέρει χαρακτηριστικά, ότι «η πατρίδα μας ασφυκτιούσε από τη θάλασσα. Ο λόγος ήταν ότι στις 18 Οκτωβρίου του 1944, όταν υψωνόταν και πάλι η ελληνική σημαία στην Ακρόπολη, η Ελλάδα βρέθηκε αποκομμένη, τόσο από την ξηρά όσο κι από την θάλασσα, την οποία είχε μεγάλη ανάγκη».

Το τεράστιο αυτό έργο της ναρκαλιείας το επωμίστηκε αποκλειστικά το Ναυτικό, με τα πενιχρά για την εποχή εκείνη μέσα κι εφόδια που διέθετε. Τα στοιχεία για τα ναρκοπέδια δόθηκαν από τα επιτελεία των Γερμανών και Ιταλών, που είχαν προβεί στις ναρκοθετήσεις. Οι Ιταλοί συγκεκριμένα, τον Οκτώβριο του 1943, με μια βιαστική ενέργεια ναρκοθέτησαν τον Πατραϊκό, χωρίς όμως να γίνει ποτέ γνωστός ο αριθμός των ναρκών που έπεσαν όσο και τα στίγματά τους.

Στον υπόλοιπο θαλάσσιο χώρο, τα μισά από τα ναρκοπέδια που ποντίστηκαν, διαπιστώθηκε ότι ποντίστηκαν το πρώτο εξάμηνο του 1944, όταν δηλαδή οι Γερμανοί άλλαξαν την πολεμική τους τακτική και από επιτιθέμενοι έγιναν αμυνόμενοι.

Εκμεταλλευόμενοι το μεγάλο μήκος των ακτογραμμών μας, όπως και το πλήθος των νησιών μας, απέκλεισαν τη χώρα με δύο μεγάλες ναρκοθετήσεις. Η μια άρχιζε από την Αλεξανδρούπολη και κατέληγε στην Κέρκυρα, ενώ η δεύτερη τοποθετήθηκε στα ανατολικά, από τα Δαρδανέλλια μέχρι τα Δωδεκάνησα, τις Κυκλάδες, το νότιο Αιγαίο και την Κρήτη.

Τα στοιχεία που έδωσαν για τα ναρκοπέδιά τους οι Γερμανοί και οι Ιταλοί ήταν αρκετά ακριβή και διευκόλυναν σε μεγάλο βαθμό το έργο της ναρκαλιείας. Για κάθε ναρκοπέδιο που πόντισαν, έδωσαν τις πληροφορίες για το πλοίο που χρησιμοποιήθηκε, τον ακριβή αριθμό των ναρκών που τοποθέτησε, όπως και το στίγμα και τον τύπο τους. Σε ό,τι αφορά στην ακρίβεια των στιγμάτων, αυτή ήταν της τάξεως των 100 μέτρων. Εξαίρεση στην παραπάνω λεπτομερή πληροφόρηση, αποτέλεσε η ναρκοθέτηση των Ιταλών στον Πατραϊκό Κόλπο. Εκεί, τον Οκτώβριο του 1943, με το που κήρυξαν τον πόλεμο στους Γερμανούς, ναρκοθέτησαν τον κόλπο κατά άτακτο τρόπο, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η οποιαδήποτε μετέπειτα πληροφορία για τον αριθμό και τις θέσεις των ναρκών που είχαν πέσει. Πέρα από αυτό, τα συμμαχικά επιτελεία έδωσαν τα στοιχεία και για τις νάρκες που είχαν ποντιστεί με συμμαχικά αεροπλάνα και υποβρύχια. Δυστυχώς όμως, αυτά δεν ήταν πάντα σωστά, γιατί όπως φάνηκε από τις επιχειρήσεις ναρκαλιείας που ακολούθησαν, άλλα τα διέταζαν και άλλα εκτελούσαν. Οι τεχνικές δυσχέρειες, που είναι κατανοητό ότι υπήρχαν στα μέσα ναρκοθέτησης της εποχής εκείνης, δικαιολογούν σε μεγάλο βαθμό τα σφάλματά τους. Επιπρόσθετα, τα ρεύματα και οι καιρικές συνθήκες στη θάλασσα, επέτειναν την παραπάνω σύγχυση, ενώ σε πολλές περιοχές, όπου αναμένονταν πυκνές ναρκογραμμές, βρέθηκαν μόνο ελάχιστες νάρκες. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1949 έγινε εκκαθάριση του στενού Καλύμνου, σε συνεργασία με το Τουρκικό Ναυτικό και το 1958 του στενού Κέρκυρας σε συνεργασία με το Αλβανικό Ναυτικό. Από τις 17.419 νάρκες διαφόρων τύπων (αγκυροβολημένες, βυθού), καθώς επίσης αντιναρκικά εμπόδια, ψευδονάρκες και ανθυποβρυχιακά φράγματα που προαναφέρθηκε ότι υπήρχαν στα ελληνικά ύδατα, εξουδετερώθηκαν οι 6.225. Μέχρι το τέλος του 1956 είχαν αλιευθεί από τα Ν/Α, 3.299 νάρκες και 225 ομοιώματα ναρκών, ενώ η ΟΕΒΝ, η οποία ήταν υπεύθυνη για τις νάρκες που υπήρχαν σε ρηχά νερά, είχε εξουδετερώσει 1.695 νάρκες και ομοιώματα. Οι υπόλοιπες νάρκες που δεν έγινε δυνατόν να αλιευτούν, αχρηστεύτηκαν από την πάροδο του χρόνου. Η μεγάλη όμως αυτή επιτυχία των ελληνικών ναρκαλιευτικών, δυστυχώς δεν έμελλε να τελειώσει αναίμακτη. Συγκεκριμένα, στις 24 Οκτωβρίου του 1945, δυτικά της Πρέβεζας, μια ομάδα ναρκαλιευτικών, καθάριζε το ναρκοπέδιο «Φέρετρο», όπως το αποκαλούσαν λόγω του σχήματος του. Τις πρώτες πρωινές ώρες της ημέρας εκείνης, είχαν ήδη αποκοπεί και επέπλεαν αρκετές αγκυροβολημένες νάρκες.

Ναρκαλιευτικό «Αφρόεσσα». Ένα από τα τέσσερα

ναρκαλιευτικά, τα οποία παραχωρήθηκαν από το

Βρετανικό Ναυτικό (τα άλλα τρία ήταν η «Καρτερία»,

η «Πάραλος» και η «Σαλαμινία»).

ΦΩΤΟ: Ναυτική Επιθεώρηση

Στο σημείο αυτό, ο διοικητής της μοίρας διέταξε το «Πηνειός» να τις καταστρέψει με το πυροβόλο του. Ατυχώς όμως, ο κυβερνήτης του δεν αντιλήφθηκε από τις ενδείξεις των σημαντήρων ότι ευρισκόταν μέσα σε ναρκοθετημένη περιοχή. Το λάθος του όμως το πρόσεξε ο διοικητής του, ο οποίος προσπάθησε με τον προβολέα να του στείλει σήμα για να απομακρυνθεί. Τη στιγμή όμως που διάβαζαν στο «Πηνειός» το σήμα, ακούστηκε μια τρομερή έκρηξη. Το άτυχο ναρκαλιευτικό βυθίστηκε αμέσως, παρασύροντας μαζί του, τους 22 από τους 23 άνδρες του πληρώματός του. Στο ατύχημα αυτό, μόνον ένας υπαξιωματικός του φάνηκε τυχερός.

http://perialos.blogspot.gr/2014/07/1945-1951.html

 

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρής Κων., ναύαρχος Αναφορά πεπραγμένων πολέμου 1942

Γιαννόπουλος Α., αντιναύαρχος Η Ναρκαλιεία στις Ελληνικές Θάλασσες (1944 - 1949)

Διοίκηση ναρκοπολέμου 130 χρόνια δράση πλοίων ναρκοπολέμου 1880 - 2010

Καββαδίας Επ., αντιναύαρχος Ο Ναυτικός Πόλεμος του 1940 όπως τον έζησα, εκδ. Πυρσός, Αθήνα 1950.

Πετρόπουλος Ν.Δ. Αναμνήσεις και σκέψεις ενός παλαιού ναυτικού.

Φωκάς Δ., Έκθεσις επί της δράσεως του Βασιλικού Ναυτικού κατά τον Πόλεμο 1940 – 1945.

 

Το Περί Αλός προτείνει:

Η πρώτη σοβαρή εμπλοκή ελληνικών ναρκαλιευτικών στον πόλεμο Πιέσατε ΕΔΩ

Η ΝΑΡΚΑΛΙΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 1944 - 1950 ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΛΑΓΗ. Πιέσατε ΕΔΩ
ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ Ν/ΘΗ "ΚΑΛΥΨΩ" (Μ64). Η Νύμφη που θηρεύει νάρκες. Πιέσατε ΕΔΩ

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΝΑΡΚΩΝ Πιέσατε ΕΔΩ

ΙΣΤΙΟΦΟΡΑ ΝΑΡΚΑΛΙΕΥΤΙΚΑ Πιέσατε ΕΔΩ

Ευχαριστούμε πολύ για την επίσκεψη! thiva post