ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

 

ΚΑΙ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙ' ΑΥΤΗΝ

(για... βιαστικούς!)

Περί Αλός

Ιωάννης Θ. Μάζης, Καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας-Γεωπολιτικής , Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.  ΦΩΤΟ: Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου  Από την προσωπική ιστοσελίδα του καθηγητού Ιωάννη Θ. Μάζη www.geo-mazis.gr Ορισμοί της Γεωπολιτικής 1) Συμφώνως προς τον πατέρα της Γεωπολιτικής, τον γερμανό γεωγράφο Friedrich Ratzel (1844-1904)  η γεωπολιτική είναι: «Η Γεωγραφία στην Υπηρεσία της Πολιτικής του Κράτους». Αυτήν την έννοια έδωσε στον όρο «Πολιτική Γεωγραφία» ο Ratzel με το έργο του Politische Geographie (πλήρης τίτλος: Πολιτική Γεωγραφία ή Γεωγραφία των Κρατών, του Εμπορίου και των Πολέμων) . 2) Ο επίσης γερμανός γεωγράφος, και επιστημονικά επηρεασμένος από τον Ratzel, ο Καθηγητής του Πολυτεχνείου του Μονάχου, Karl Haushoffer (1869-1946), έγραφε το 1920 ότι:   «Η Γεωπολιτική θα είναι και πρέπει να είναι η γεωγραφική συνείδηση του κράτους. Το αντικείμενό της είναι η μελέτη των μεγάλων ζωτικών συσχετίσεων του σύγχρονου ανθρώπου στο πλαίσιο του σύγχρονου χώρου και ο σκοπός της είναι ο συντονισμός των φαινομένων που συνδέουν το κράτος με το χώρο».

Βέβαια, από τις πρώτες κι όλας δύο γραμμές, αυτές με την πλαγιογράφηση, αντιλαμβανόμαστε ότι ο γερμανός Καθηγητής της Γεωγραφίας συνδέει, αντί να διαχωρίζει την έννοια της Γεωπολιτικής με τη Γεωστρατηγική. Κάτι που για την εποχή του αλλά και για τις απαρχές της διαδικασίας αυτογνωσίας της επιστημονικής αυτής μεθόδου είναι απολύτως φυσιολογικό. Σήμερα όμως, εδώ εντοπίζεται και το μεγάλο ζήτημα μεταξύ των επιστημόνων άλλων κλάδων αλλά και κάποιων αγγλοσαξώνων γεωγράφων ή [αποκλειστικά] αγγλοφώνων πολιτικών επιστημόνων της ημεδαπής ή/και της αλλοδαπής, οι οποίοι μη έχοντες μελετήσει την ιστορία των γεωπολιτικών αντιλήψεων (πρωτίστως διότι δεν γνωρίζουν γερμανικά, αλλά ούτε και γαλλικά…) ασκούν κριτική στη Γεωστρατηγική -και μάλιστα την εθνικιστικών αντιλήψεων Γεωστρατηγική- νομίζοντας ότι ασκούν κριτική στη Γεωπολιτική!  Κλασικό παράδειγμα είναι ο Geròid Thuathail (Critical Geopolitics) για το έργο του οποίου έχω προτείνει ήδη την απαρχή ενός διαλόγου  προς τους εν Ελλάδι σεβαστούς συναδέλφους συναντιλήπτορές του.

3) Ο Saul Cohen (Geography and Politics in a World Divided, 1963) έγραφε ότι: «Η πεμπτουσία της Γεωπολιτικής είναι η μελέτη της υφισταμένης σχέσεως μεταξύ της διεθνούς πολιτικής της ισχύος και των αντιστοίχων γεωγραφικών χαρακτηριστικών, κυρίως δε αυτών των γεωγραφικών χαρακτηριστικών επί των οποίων αναπτύσσονται οι πηγές της ισχύος».

4) Για τον Robert Harkavy: «Η Γεωπολιτική είναι η χαρτογραφική [Σ.Σ.: άρα και γεωγραφική] αναπαράσταση των σχέσεων μεταξύ των κυρίων αντιτιθεμένων δυνάμεων».

5) Συμφώνως προς τον Michel Foucher Καθηγητή Γεωγραφίας Γεωπολιτικής της École Normale Superieure (E.N.S):

«Η Γεωπολιτική είναι μια συνολική μέθοδος γεωγραφικής αναλύσεως συγκεκριμένων κοινωνικο-πολιτικών καταστάσεων αντιμετωπιζομένων στο γεωγραφικό τους πλαίσιο συνδυαζόμενη με τις συνήθεις βιοθεωρήσεις [Σ.Σ.: τις μεταφυσικές, όπως θάλεγα εγώ] που τις χαρακτηρίζουν» .

6) Συμφώνως προς τον Ladis Kristof:

«Ο σύγχρονος θεωρητικός της Γεωπολιτικής δεν επισκοπεί το γεωγραφικό χάρτη της Γης για να διακρίνει τι μας υπαγορεύει η φύση να κάνουμε, αλλά τι μας συμβουλεύει η φύση να κάνουμε με δεδομένες τις προτιμήσεις μας»  .

Εδώ, στον ορισμό αυτόν παρατηρούμε την πάγια προσέγγιση των εμπειριστών-ρεαλιστών αγγλοσαξώνων επιστημόνων  να συνδέουν τη γεωπολιτική ανάλυση («τι μας συμβουλεύει η Φύση να κάνουμε») με την γεωστρατηγική («με δεδομένες τις προτιμήσεις μας»). Πρόκειται για κλασικό μεθοδολογικό σφάλμα για τα μέτρα της Σύγχρονης Συστημικής Γεωπολιτικής Ανάλυσης, το οποίο παρασύρει και σε λανθασμένη κριτική την, λεγομένη, «κριτική» σχολή της Γεωπολιτικής. Το μόνιμο λάθος της λεγόμενης Κριτικής Σχολής (Geròid Thuathail) είναι να συγχέει την Γεωπολιτική ανάλυση η οποία σταματά στη δημιουργία προβλεπτικού Υποδείγματος συμφώνως προς τα αυστηρώς ποσοτικά και ποσοτικοποιήσιμα δεδομένα των γεωπολιτικών πυλώνων (Αμυντικού, Οικονομικού, Πολιτικού και Πολιτισμικού/Πληροφορίας) με τις επιθυμίες εκπληρώσεων γεωστρατηγικών στόχων των εθνο-κρατικών και εθνικο-κρατικών Κοινωνικών Σχηματισμών. Δυστυχώς, η Αγγλοσαξωνική Σχολή, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων (S. B. Kohen) δεν έχει ακόμη ξεκαθαρίσει τις δύο αυτές, επιστημολογικώς διαφορετικές μεταξύ τους, οντότητες, λόγω μη επαφής με την γεωγραφική επιστημονική πραγματικότητα. Το μείγμα Γεωπολιτικής-Γεωστρατηγικής που χρησιμοποιούσε η κλασική Αγγλοσαξωνική πολιτική Γεωγραφία, η οποία λειτουργούσε, συνειδητά όμως, και στα δύο πλαίσια ταυτοχρόνως, δεν αναγνώσθηκε σωστά από τους εκπροσώπους της Κριτικής Σχολής. Δεν έγινε κατανοητό ότι οι κλασικοί Αγγλοσάξωνες Γεωπολιτικοί/γεωστρατηγιστές εργάζονταν σε δύο φάσεις: Πραγματοποιούσαν την Γεωπολιτική Ανάλυση του Γεωπολιτικού/γεωγραφικού συμπλόκου που τους απασχολούσε και κατόπιν προχωρούσαν στη φάση του γεωστρατηγικού σχεδιασμού. Αυτό, ως αποτέλεσμα εμφανίζονταν σε ένα και ενιαίο κείμενο, λόγω των ιστορικών αναγκαιοτήτων στις οποίες υπάκουαν οι χώρες τους (Μ. Βρετανία, Γερμανία). Η επιστημολογική αυτή πραγματικότητα, για τους εκπροσώπους της Κριτικής Σχολής δεν έχει γίνει, μέχρι σήμερα κατανοητή! Και δυστυχώς, ελάχιστα διδάσκεται εν γένει, και από τους νεοθετικιστές αλλά και από τους μεταθετικιστές, στο πλαίσιο του ακαδημαϊκού γνωστικού αντικειμένου της 'Μεθοδολογίας της Έρευνας" με πολύ οδυνηρά, επιστημολογικώς κρινόμενα, αποτελέσματα για τον τομέα μελέτης του διεθνούς γίγνεσθαι.

7) O Harold και η Margaret Sprout επισήμαιναν ότι:
« Η διεθνής πολιτική παρουσιάζει σε όλες τις περιόδους, περισσότερο ή λιγότερο διακρινόμενα πρότυπα καταναγκασμού και υποταγής, επιρροής και συμμόρφωσης, πρότυπα που έχουν την αντανάκλασή τους σε πολιτικούς όρους με έντονη τη συναίσθηση του Γεωγραφικού Χώρου» .

8) Συμφώνως προς τον Colin Gray:

«Η δύναμη της γενικής Γεωπολιτικής Θεωρίας βρίσκεται στο ότι τοποθετεί την τοπική δράση ή την αλληλεπίδραση σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο […] εκείνοι οι οποίοι θέλουν να κατανοήσουν τις γεωπολιτικές διστάσεις της διεθνούς ασφάλειας πρέπει να αφομοιώσουν τις ουσιώδεις έννοιες της γεωπολιτικής» .

Κατόπιν όλων των ανωτέρω, εκτιμώ ότι εδραιώνεται διεπιστημονικά και διαχρονικά ο αδιάρρηκτος δεσμός της Γεωγραφίας και της Γεωπολιτικής αλλά και καθίσταται σαφές ότι ο όρος Γεωπολιτική διήλθε από πολλές φάσης ερμηνείας και προσέγγισής του, με κοινό παρονομαστή μια θεμελιώδη σύγχυση: αυτήν της Γεωπολιτικής Ανάλυσης μ' εκείνην της Γεωστρατηγικής Πράξης.

 

Η δική μου πρόταση ορισμού της Γεωπολιτικής (Μάζης, 1996).

Ο καθηγητής Ιωάννης Θ. Μάζης

Μια πρόταση ορισμού που θα τολμούσα στο σημείο αυτό να καταθέσω, θέλοντας να συμπεριλάβω και τα κοινωνικο-πολιτικά μεγέθη της παρούσας συγκυρίας αλλά και να προσπαθήσω να διαχωρίσω την Ανάλυση από τη Γεωστρατηγική εφαρμογή, είναι και η εξής:

«Γεωπολιτική ανάλυση ενός γεωγραφικού συστήματος ανισορρόπου κατανομής ισχύος καλείται η γεωγραφική εκείνη μέθοδος η οποία μελετά, περιγράφει και προβλέπει τις συμπεριφορές και τις επιπτώσεις των σχέσεων των αντιτιθεμένων και διακριτών διεθνών δράσεων ανακατανομής ισχύος και των ιδεολογικών μεταφυσικών που τις καλύπτουν, στο πλαίσιο των γεωγραφικών συμπλόκων που οι δράσεις αυτές εντοπίζονται και λειτουργούν».

Σκέψεις για τη Γεωπολιτική και την Γεωστρατηγική.

Συμφώνως προς τον ανωτέρω ορισμό, προτείνω στους σημερινούς αναλυτές των διεθνών γεγονότων την Σύγχρονη Συστημική Γεωπολιτική Ανάλυση. Η Γεωγραφία είναι η μητρική επιστήμη (το Γένος) και η Οικονομική Γεωγραφία το συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο (το Είδος) από όπου εκπηγάζει η Γεωγραφική αυτή αναλυτική μέθοδος γνωστή ως «Γεωπολιτική».
Μέθοδος, για την προσέγγιση της οποίας προτείνω ενδεικτικό υπόδειγμα γεωγραφικής μεθοδολογίας, και είναι –εν πολλοίς- απεξαρτημένη από ιδεολογικές προσηλώσεις και ποικίλες «αφηγήσεις» που δεν επιτρέπουν στην Ανάλυση να προσεγγίσει με νηφάλιο πνεύμα τα διεθνή γεγονότα και τα ερμηνεύσει.

Το ζήτημα της «Ανάλυσης» είναι το σημαντικότερο γιατί απαιτεί συγκεκριμένο και στιβαρό μεθοδολογικό εργαλείο (π.χ. Μαθηματικό, νομικό, ιστορικό ή προσεκτικό συνδυασμό των ανωτέρω χωρίς πολλυσυλεκτισμούς) και όχι «πολιτική θεολογία». Είμασε όμως υποχρεωμένοι να κάνουμε μια παραδοχή στον τομέα της μεθοδολογίας: οι Κοινωνικές, λεγόμενες, Επιστήμες δεν μπορούν ποτέ να απαλλαγούν πλήρως και οριστικά από την «υποκειμενική θέαση», την «ιδεολογικοποιημένη θέαση». Αυτήν που ξεπετιέται απρόσμενα από κάποια «στροφή» του στοχασμού μας για να μας εγκλωβίσει στην εκνευριστικά επίμονη «αντινομία του Καντόρ». Ας είναι. Άλλωστε πάνω σ’ αυτή τους την αδυναμία βασίζεται και η γοητεία τους, αλλά και το σύνολο της ερευνητικής προσπάθειας που τις χαρακτηρίζει. Με λαμπρές, αλλά και σκοτεινές στιγμές.

Τα θεμελιώδη στοιχεία του διαχωρισμού Γεωπολιτικής και Γεωστρατηγικής.

Η φάση της εφαρμογής των συμπερασμάτων της Γεωπολιτικής, καλείται «Γεωστρατηγική» και συνεπώς, δεν είναι απαλλαγμένη από εθνικοκεντρικές θεάσεις και προσεγγίσεις, χωρίς αυτό να αποτελεί κάποιο μειονέκτημα για την προσέγγιση per se και τα ζητούμενά της. Μειονέκτημα, στη Γεωστρατηγική προσέγγιση δεν αποτελεί η επιδίωξη του εθνικού συμφέροντος δια της αξιοποιήσεως των γεωπολιτικών συμπερασμάτων. Μειονέκτημα, για οποιαδήποτε ορθολογιστική, άρα και αποτελεσματική, προσέγγιση αποτελεί η «εθνικιστική» ή η αντίστοιχη «διεθνιστική» μεταφυσική με την εμπάθεια και τον μεσσιανισμό που τις χαρακτηρίζει αμφότερες.
Ας αφήσουμε την Ιστορία και τους Γεωγραφικούς της χώρους (Ανθρωποχώρους, Οικονομικούς και Πολιτισμικούς χώρους κ.τ.λ.) να γίνουν το πεδίο της νηφάλιας και ενδελεχούς γεωπολιτικής παρατήρησής μας, χωρίς να καταλήγουμε σε προκρούστειες «προσαρμογές» των «ανεπιθύμητων στοιχείων». Τίποτε δεν είναι, και δεν πρέπει να χαρακτηρίζεται, «ανεπιθύμητο» στην γεωπολιτική ανάλυση. "Ανεπιθύμητα στοιχεία" μπορούμε να εντοπίσουμε μόνο στην Γεωστρατηγική και υπό την έννοια της στρατηγικής τους φύσης, όχι υπό την έννοια της μη δυνατότητος επιστημονικής επεξεργασίας τους! Και σε ένα γεωστρατηγικό επίπεδο και πάλιν, οφείλουμε να προσπαθήσουμε να τα τροποποιήσουμε. Όχι όμως εθελοτυφλώντας στην αναγκαιότητα της γεωπολιτικής αναγνώρισης και παρατηρησιακής αποδοχής τους.
Καταλήγοντας, υπογραμμίζουμε ότι το δέον για τον ερμηνευτή ή/και χειριστή των διεθνών γεγονότων, είναι να γίνεται αντιληπτό το πότε  λειτουργεί ως «Γεωστρατηγιστής» και πότε ως «Γεωπολιτικός αναλυτής». Επίσης οφείλω να δηλώσω εξ αρχής ότι δεν μέμφομαι, κατ’ ουδένα τρόπο και για κανένα λόγο, αυτούς που λειτουργούν ως γεωστρατηγιστές και συνεπώς υιοθετούν την προσέγγιση του εθνικού συμφέροντος. Αρκεί να ξέρουν τι ακριβώς κάνουν και προφανώς δεν συγχέουν την αποστειρωμένη γεωπολιτική ανάλυση με την -κατ' ανάγκην "στρατευμένη"-γεωστρατηγική δράση. 
http://perialos.blogspot.com/2011/10/blog-post_30.html

Το Περί Αλός προτείνει σχετικό άρθρο:

Μεθοδολογία συγγραφής μιας Γεωπολιτικής Ανάλυσης.

Δομή, έννοιες και Όροι. Πιέσατε ΕΔΩ