Οι πιέσεις των λόμπι, ο κρατισμός και η πολιτική προπαγάνδα

Του ΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ

Μέρος Πρώτο: Φάκελος δημόσια αγαθά και ιδιωτικοποιήσεις 
 
 Σε αυτήν τη στήλη της εφημερίδας μας έχουμε πολλές φορές επισημάνει, αφενός ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι ο κρατισμός (υπό τη μορφή του αναποτελεσματικού δημόσιου τομέα, της γραφειοκρατίας, της διαπλοκής κράτους - επιχειρηματιών, της υψηλής φορολογίας, κ.ο.κ.), αφετέρου ότι αυτός έχει βαθιά ριζώματα στις κυρίαρχες νοοτροπίες της ελληνικής κοινωνίας και στα κυρίαρχα ελληνικά πολιτικά κόμματα.
    Πριν να ξεκινήσουμε το ουσιαστικό μέρος της έρευνάς μας για το τι και πώς μπορεί να γίνει στο πεδίο των ιδιωτικοποιήσεων και της οικονομικής απελευθέρωσης στην Ελλάδα θα ασχοληθούμε, στο σημερινό άρθρο μας, με ορισμένες διευκρινίσεις όρων των οποίων η εκτεταμένη χρήση έχει οδηγήσει σε μια ψευδαίσθηση κατανόησης και συγχρόνως έχει ενισχύσει την προπαγάνδα των ποικίλων -«Αριστερών» και «Δεξιών»- συνιστωσών του τόξου του κρατισμού.
 Κοινωνικά οφέλη
    Με τον όρο «δημόσιο αγαθό», εννοούμε ένα αγαθό τα οφέλη του οποίου παρέχονται αδιαίρετα σε όλη την κοινωνία, αδιάφορο αν ένα άτομο θέλει να το καταναλώσει ή όχι. Ένα δημόσιο αγαθό είναι ένα αγαθό το οποίο είναι δύσκολο να τιμολογηθεί, πιθανόν εξαιτίας πολιτικών λόγων ή επειδή είναι από τη φύση του δύσκολο να τιμολογηθεί. Πολλοί άνθρωποι ωφελούνται από αυτό, είτε έχουν πληρώσει γι’ αυτό είτε όχι. Συνεπώς, οι άνθρωποι έχουν την τάση να μην αναλαμβάνουν οικειοθελώς το κόστος προστασίας είτε παροχής ενός δημόσιου αγαθού και γι’ αυτό εάν δεν παρέμβει το κράτος η προσφορά του θα είναι μάλλον κατώτερη της ζήτησης για αυτό. Για παράδειγμα, ένας φάρος είναι ένα δημόσιο αγαθό, εφόσον δεν μπορείς να εμποδίσεις τους ανθρώπους να ωφελούνται από αυτόν, ανεξάρτητα από το εάν έχουν πληρώσει γι’ αυτόν ή όχι.
    Οι οικονομολόγοι επισημαίνουν ότι ένα δημόσιο αγαθό είναι ένα αγαθό του οποίου η χρήση δεν μπορεί να αποκλειστεί, δηλαδή εκείνοι που το προσφέρουν δυσκολεύονται να αποκλείσουν από τη χρήση του όσους δεν πληρώνουν γι’ αυτό. Επίσης, ένα δημόσιο αγαθό δεν προκαλεί ανταγωνισμό για τη χρήση του. Για παράδειγμα, ένα πρόσωπο που χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες τις οποίες προσφέρει ένας φάρος δεν μειώνει τη δυνατότητα κάποιου άλλου προσώπου να χρησιμοποιήσει τις ίδιες υπηρεσίες.
    Ωστόσο, είναι σημαντικό να διακρίνουμε τον όρο «δημόσιο αγαθό» («public good») από τον όρο «κοινό αγαθό» («common good»). Ένα κοινό αγαθό, όπως και ένα δημόσιο αγαθό, προσφέρονται προς εκμετάλλευση χωρίς αποκλεισμό κανενός από το δικαίωμα εκμετάλλευσής τους αλλά, σε αντίθεση με τα δημόσια αγαθά, ένα κοινό αγαθό προκαλεί ανταγωνισμό μεταξύ αυτών που διεκδικούν να το εκμεταλλευτούν. Επειδή ένα κοινό αγαθό δεν αποτελεί αντικείμενο ιδιοκτησίας, ούτε συνεπώς προστατεύεται από κάποιον ιδιοκτήτη, τείνει να αποτελεί αντικείμενο υπερεκμετάλλευσης και κατάχρησης. Για παράδειγμα, τα ψάρια στους ωκεανούς αποτελούν κοινό αγαθό και γι’ αυτό υπάρχει η τάση της υπερβολικής αλιείας.
    Επίσης, μια εξωτερικότητα (externality), όπως λέμε στα οικονομικά, μοιάζει με ένα δημόσιο αγαθό. Ονομάζουμε τις θετικές εξωτερικότητες δημόσια αγαθά, ενώ τις δημόσιες βλάβες τις ονομάζουμε απλώς εξωτερικότητες. Για παράδειγμα, η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι μια εξωτερικότητα, καθότι η ρύπανση του αέρα τείνει να απλώνεται διασχίζοντας τα σύνορα των ατομικών ιδιοκτησιών και έτσι μολύνει κάποιον ο οποίος είναι εξωτερικός (άσχετος) προς τη λήψη της οικονομικής απόφασης που οδήγησε στην πρόκληση της ρύπανσης. Έτσι, ονομάζουμε την ατμοσφαιρική ρύπανση εξωτερικότητα, αλλά ονομάζουμε τον καθαρισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης δημόσιο αγαθό.
    Ένα δημόσιο αγαθό ή ένα κοινό αγαθό ή μια εξωτερικότητα αποτελεί κατά μία έννοια ένα πρόβλημα κόστους συναλλαγής. Εάν όλα τα πρόσωπα (φυσικά και νομικά) που επηρεάζονται από ένα δημόσιο αγαθό ή ένα κοινό αγαθό ή μια εξωτερικότητα μπορούσαν να βρεθούν μαζί σε μια συλλογική διαπραγμάτευση και να συμφωνήσουν σε κάτι, δεν θα υπήρχε πρόβλημα, αλλά βεβαίως πολλές φορές υπάρχουν προβλήματα των οποίων η διαχείριση χαρακτηρίζεται από: α) επείγοντα χαρακτήρα και β) ανισοκατανομή της πληροφορίας.
 Ελεύθερη αγορά
    Πράγματι, η ελεύθερη οικονομική αγορά τείνει να παρέχει λιγότερα δημόσια αγαθά από όσα ζητούνται, διότι βασίζονται στην ελεύθερη και οικειοθελή συναίνεση των οικονομικών παικτών. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι ο κρατισμός είναι προτιμότερος. Οι κυβερνήσεις, στο πλαίσιο της δημόσιας οικονομικής, τείνουν να παρέχουν το λάθος είδος δημοσίων αγαθών, διότι με αυτά που παρέχουν δίνουν προτεραιότητα στο τι συμφέρει την πολιτικο-οικονομική ελίτ, η οποία προσδιορίζει τη λήψη πολιτικών αποφάσεων, και όχι στο πώς πραγματώνεται καλύτερα ο υποτιθέμενος σκοπός της προσφοράς του δημόσιου αγαθού.
    Επίσης, όταν μια κυβέρνηση μπει στη διαδικασία παροχής κάποιου υποτιθέμενου δημόσιου αγαθού, τότε αναπόφευκτα προκαλεί τη δημιουργία μιας ομάδας πίεσης (λόμπι) γύρω από τους θεσμικούς παράγοντες λήψης αποφάσεων, με αποτέλεσμα να προκαλείται υπερ-προσφορά του δεδομένου δημόσιου αγαθού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα στις ΗΠΑ, όπως λ.χ. η Haliburton, η οποία προσφέρει υπερβολικές ποσότητες από το υποτιθέμενο αγαθό της εθνικής ασφάλειας και άμυνας, διότι δίνει προτεραιότητα στα συμφέροντα του στρατιωτικο-βιομηχανικού λόμπι και όχι στα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου. Παρόμοιες περιπτώσεις είναι οι παροχές άλλων δημοσίων υπηρεσιών, που οδηγούν σε γιγαντιαία γραφειοκρατία και σε απορρόφηση πολλών οικονομικών πόρων για τη χρηματοδότηση δημοσίων υπαλλήλων.
Στη συνέχεια αυτής της έρευνάς μας, στο αυριανό φύλλο της εφημερίδας μας, θα εξετάσουμε πώς μπορεί να εφαρμοστεί, πρακτικά, ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων και απελευθέρωσης της οικονομίας (χάριν της κοινωνίας και όχι χάριν της διαπλοκής ή της Τρόικας), βάσει επιστημονικών μελετών και βάσει της πολιτικής εμπειρίας.
  Πλύση εγκεφάλου
Για να αποφεύγουμε τις ρητορικές παγίδες και την πλύση εγκεφάλου που κάνουν οι κρατιστές, πρέπει, επίσης, να έχουμε υπόψη μας ότι, πολλές φορές, ένα «δημόσιο αγαθό» μπορεί να μην έχει καμιά σχέση με την «αγαθότητα». Άλλο πράγμα είναι το «δημόσιο αγαθό» και άλλο πράγμα είναι η ηθική έννοια του «αγαθού». Για παράδειγμα, σύμφωνα με την ορολογία της δημόσιας οικονομικής, το ίδιο το Ολοκαύτωμα των Εβραίων υπήρξε ένα δημόσιο αγαθό από τη σκοπιά του γερμανικού κράτους. Συγκεκριμένα, οι Γερμανοί (και ίσως μαζί με αυτούς οι Γάλλοι και οι Πολωνοί) αντιλαμβάνονταν τον εκτοπισμό των Εβραίων σαν κάτι θετικό και ειδικότερα ως ένα αγαθό του οποίου οι ωφέλειες προσφέρονται σε όλους και το οποίο δεν προκαλεί ανταγωνισμό μεταξύ εκείνων που διεκδικούν να ωφεληθούν από αυτό, δηλαδή ως ένα δημόσιο αγαθό. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον τυπικό ορισμό του «δημόσιου αγαθού», όπως αυτό γίνεται αντιληπτό στη δημόσια οικονομική, το Ολοκαύτωμα των Εβραίων μπορεί να ονομαστεί δημόσιο αγαθό. Ένα εγκληματικό και απάνθρωπο δημόσιο αγαθό, αλλά πάντως δημόσιο αγαθό. Επίσης, εάν λάβουμε τα συστήματα πίστεων και προτιμήσεων ως δεδομένα, τότε, στο πλαίσιο της κοινωνίας των Αζτέκων, οι ανθρωποθυσίες αποτελούν ένα είδος δημόσιου αγαθού, εφόσον, εάν υιοθετήσουμε το σύστημα πίστεων και προτιμήσεων των Αζτέκων, οι ανθρωποθυσίες απέτρεπαν το τέλος του κόσμου με το να εξευμενίζουν τους Θεούς. Άρα, ένα δημόσιο αγαθό, υπό την οικονομική έννοια του όρου, δεν είναι πάντοτε αγαθό υπό την ηθική έννοια του όρου.
 Οι κίνδυνοι της κρατικής παρέμβασης
     Στην περίπτωση των ιδιωτικών αγαθών, οι κακές ατομικές αποφάσεις τελικά διορθώνονται από το παράδειγμα των σωφρόνων ατομικών αποφάσεων. Αυτό, όμως, δεν συμβαίνει στην περίπτωση των αποφάσεων που έχουν κολεκτιβιστική υφή, δηλαδή λαμβάνονται στο όνομα του κοινωνικού συνόλου. Τα δημόσια αγαθά, από τη φύση τους, βασίζονται σε κολεκτιβιστικής υφής αποφάσεις και οι συλλογικές αποφάσεις συχνά διαμορφώνονται από την προπαγάνδα που ασκούν μέλη της κοινωνικής ελίτ σε βάρος των μαζών. Συνεπώς, λόγω των κινδύνων που ελλοχεύουν στον κρατικό παρεμβατισμό είναι προτιμότερο μια κοινωνία να έχει λιγότερα δημόσια αγαθά από όσα ζητούνται παρά να αναλάβει το κράτος να καλύψει την ανικανοποίητη ζήτησή τους.
    Εάν υπολογίσουμε: α) τους φόρους και τις λοιπές οικονομικές εισφορές που εισπράττει το κράτος, ειδικά από τον μέσο πολίτη, β) τις στρεβλώσεις που προκαλεί στον μηχανισμό των τιμών ο κρατικός παρεμβατισμός, γ) τις διαφυγούσες ωφέλειες της κοινωνίας εξαιτίας της παρεμπόδισης της ελεύθερης ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας λόγω κρατικών ρυθμίσεων που εκκολάπτουν είτε προστατεύουν ολιγοπωλιακές ή μονοπωλιακές συνθήκες, δ) τη διαφθορά που γεννά η διαπλοκή κράτους και επιχειρήσεων στο πλαίσιο της λεγόμενης αναπτυξιακής και κοινωνικής πολιτικής του κράτους, ε) το κόστος της δημόσιας γραφειοκρατίας, στ) το γεγονός ότι ο επεκτατισμός της κρατικής εξουσίας, ειδικά στην επιχειρηματικότητα και στις υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης, αποτελεί απειλή για τη δημοκρατία και την ελευθερία, και ζ) το γεγονός ότι, στη λήψη πολιτικών αποφάσεων, παίζουν καθοριστικό ρόλο το ατομικό συμφέρον και οι κομματικές επιταγές και σκοπιμότητες εκείνου που λαμβάνει αποφάσεις, τότε, με κοινή λογική και απλούς μαθηματικούς υπολογισμούς, συμπεραίνουμε ότι καμιά κοινωνία, ως σύνολο, δεν ωφελείται από τον κρατικό παρεμβατισμό.
 Ελεύθερη οικονομία
    Οι μόνοι λόγοι για τους οποίους γίνεται αποδεκτός ο κρατικός παρεμβατισμός από τις κοινωνίες είναι, αφενός η προπαγάνδα και η βία που ασκούν όσοι εξυπηρετούν τις ιδιοτελείς σκοπιμότητές τους μέσω του κρατικού παρεμβατισμού, αφετέρου η ψυχολογική ανασφάλεια και ανωριμότητα εκείνων που αναζητούν την ψευδαίσθηση της ασφάλειας στην αγκαλιά του κράτους. Σύμφωνα με τους υπέρμαχους της ελεύθερης οικονομίας, το χρήμα δεν πρέπει να πηγαίνει σε κρατικά ταμεία, αλλά πρέπει να παραμένει στις τσέπες των ίδιων των πολιτών, ώστε άμεσα οι ίδιοι οι πολίτες να αποφασίζουν ποια αγαθά και ποιες υπηρεσίες θα παράγουν και θα καταναλώνουν.
    Τα σημαντικότερα δημόσια αγαθά, όπως ο πόλεμος (ο οποίος ονομάζεται και «εθνική ασφάλεια-άμυνα») και η γραφειοκρατία (που ονομάζεται και «δημόσια διοίκηση») είναι, επίσης, και δημόσια κακά, και άρα η μείωση των δημοσίων αγαθών σημαίνει αυτομάτως και μείωση των δημοσίων κακών. Τα δημόσια αγαθά που δεν συνοδεύονται από δημόσια κακά και άρα δεν έχουν αντιφατικό χαρακτήρα, όπως λ.χ. οι φάροι, δεν αποτελούν σοβαρό ζήτημα, αφού είναι λίγα, αλλά, ακόμη και σε αυτές τις λίγες περιπτώσεις, υπάρχουν λύσεις οι οποίες δεν απαιτούν κρατική παρέμβαση.
    Για παράδειγμα, το μεγαλύτερο μέρος της ωφέλειας που προσφέρει ένας φάρος έχει να κάνει με λίγα λιμάνια (δύο, τρία), και οι ιδιοκτήτες αυτών των λιμανιών, δεδομένου ότι είναι λίγοι και ορθολογικοί, μπορούν να ξεπεράσουν το πρόβλημα της έλλειψης αυτού του δημόσιου αγαθού αναλαμβάνοντας να αυτο-οργανωθούν και να το προσφέρουν οι ίδιοι. Εφόσον οι ιδιοκτήτες είναι λίγοι και ορθολογικοί, το ζήτημα της κατασκευής του φάρου που θα τους εξυπηρετεί είναι μόνο ζήτημα κόστους συναλλαγής μεταξύ τους και όχι ιδιαίτερα σοβαρό.


Μέρος δεύτερο: Φάκελος, δημόσια αγαθά και ιδιωτικοποιήσεις 

 του ΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ

http://www.hellada.gr/



Ευχαριστούμε πολύ για την επίσκεψη! thiva post