Θρησκεία και Κενό

Οι πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις στο Δυτικό κόσμο προκαλούν ένα έντονο ερώτημα στους πολίτες του: γιατί ενώ φιλοσοφικά και ιδεολογικά είναι ειρηνικοί, γίνονται στόχος ενός φανατισμού εκτός ορίων; Πολλές είναι οι απαντήσεις, όμως υπάρχει μία που κυριαρχεί κυρίως στον Ευρωπαϊκό χώρο. Κι αυτή λέει: ό,τι συμβαίνει οφείλεται στο ότι κοντεύουμε να ξεχάσουμε τον κοσμικό χαρακτήρα των κοινωνιών μας, όπως αυτός διαδόθηκε από τις αρχές του Διαφωτισμού. Ξεκινώντας από τους Έλληνες (Πλάτωνας κι Αριστοτέλης), αυτός ο διαχωρισμός πολιτικής και θρησκείας προσπάθησε να δει τους δύο αυτούς πυλώνες της ζωής όχι ως αντιπάλους αλλά ως συνεργούς στην κοινωνική εξέλιξη. Στη συνέχεια όμως και ειδικά στο Μεσαίωνα, το θρησκευτικό στοιχείο επεβλήθη του πολιτικού-φιλοσοφικού. Χρειάστηκε να έρθει η Αναγέννηση και κυρίως η Γαλλική επανάσταση και ο Διαφωτισμός για να υπάρξει ένας βίαιος διαχωρισμός των δύο.
Κι από τότε, καθένας τους ασχολείται με τον χώρο της αρμοδιότητάς του. Ειδικά με τη Νεωτερικότητα του 20ού αιώνα, τις επαναστάσεις και την κυριαρχία της πρωτοπορίας (Avant-Garde), η πλειοψηφία των σκεπτόμενων θεώρησε ότι το θρησκευτικό στοιχείο οδηγείτο σε εξαφάνιση, μιας και επιστήμη και τέχνη θα έπαιρναν τη θέση της ( Μαρξ και Φρόυντ υπήρξαν σφοδροί υποστηρικτές). Η Δημοκρατική κοσμικότητα έγινε έτσι η κύρια άποψη. Η επιστήμη όπως και η τέχνη τραυματίστηκαν από τους ιδεολογικούς ολοκληρωτισμούς και δεν επέφεραν τα αναμενόμενα. Με την εμφάνιση δε, της παγκοσμιοποίησης, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, διαπιστώνεται μια ισχυρή επιστροφή του θρησκευτικού συναισθήματος. Αυτό το πλαίσιο της δημοκρατικής κοσμικότητας τροφοδότησε την απόσταση, την αμφιβολία και την υποψία εναντίον των εθνικών και θεολογικών ιδεολογιών, κατηγορώντας τες ως αντιδραστικές. Χρησιμοποιήθηκε επίσης ως ένα κριτικό εργαλείο για να σωθούν οι διαφορετικότητες  και να εμποδιστεί η μία και μοναδική πίστη, η μία και μοναδική εξουσία η οποία και θα έλεγχε τα πάντα. Κι όμως σήμερα, αυτή η λογική κοσμικότητα που γεννήθηκε ως παιδί της νίκης του Λόγου απέναντι στη θρησκεία, δεν κατάφερε να επιβληθεί και κυρίως δεν κατάφερε να επιβάλει τη γόνιμη ισορροπία μεταξύ διαφορετικών πίστεων και ιδεολογιών. Γιατί δεν φτάνει να εγγυάσαι την ισορροπημένη λειτουργικότητα των ιδεολογικών πυλώνων της κοινωνίας. Πρέπει ταυτόχρονα να προσφέρεις πάθος και δημιουργική ανατριχίλα. Αυτά είναι που λείπουν σήμερα από τους νέους, αυτά είναι που αναζητούν και αυτά που διώχνουν την αμφιβολία όπως έγραφε και ο Saint Exupery σ’ένα γράμμα του στον André Breton «όχι μίσος αλλά ανατριχίλα». Η αποστασιοποίηση απαγορεύει πάθη κι ανατριχίλες κι οδηγεί μοιραία σε μία Λογική του κενού που πολλοί νέοι αρνούνται. Αναζητώντας παθιασμένη ομορφιά στη ζωή τους φτάνουν συχνά να παγιδεύονται από τα ηθικολογικά ( αλλά γεμάτα ά-λογη γοητεία πίστης ) λόγια των τζιχαντιστών. Η κοσμική μας Δημοκρατία μπορεί μεν να δίνει την ελευθερία έκφρασης αλλά αρνείται να στηρίξει με ένταση έννοιες όπως αγάπη, πατρίδα, έθνος, οικογένεια, ανθρωπιστικές αξίες. Κάποτε, ο εθνικός ύμνος, μας γέμιζε ανατριχίλα. Τώρα το αντίθετο ή ακόμη χειρότερο:  αδιαφορία, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε μηδενισμό και κυνισμό. Το να πιστέψουμε ότι, μέσω της δύναμης της Λογικής και της επιστήμης αλλά και μιας σύγχρονης τέχνης που επίσης διαπερνάται σε μεγάλο βαθμό από την απάθεια του κενού, θα αντικαταστήσουμε τη γοητεία της ανατριχίλας που προσφέρει το θρησκευτικό πάθος, αποδείχτηκε ιστορικά λάθος. Πρέπει να ξεφύγουμε από τις πεπαλαιωμένες αριστερές αντιλήψεις που μπόλιασαν την νεωτερική μας ζωή, ότι η θρησκεία και η πατρίδα είναι λάθος. Ότι οι παντοτινές αγωνίες κι αναζητήσεις είναι λάθος. Γιατί τότε θα έχουμε χάσει την επαφή με την πραγματικότητα. Η θρησκεία είναι μέρος της ζωής κι αποτελεί ανάγκη για πολλούς. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να το σεβαστούμε και να το δεχτούμε κι ακόμη να αναθεωρήσουμε αν θα έπρεπε να βρούμε νέους τρόπους πνευματικής δράσης για ξεφύγουμε από τη δίνη του κενού.

Δημοσθένης Δαββέτας

Ευχαριστούμε πολύ για την επίσκεψη! thiva post