Φιλοσοφικά ερανίσματα για τον Χρόνο

από τον πολιτικό μηχανικό Θεόδωρο Κ. Παπαϊωάννου*

Ο Χρόνος δεσπόζει στη ζωή μας. Καθώς κάθε πρωτοχρονιά , ένας αριθμός - ο απερχόμενος χρόνος- παραχωρεί τη θέση του στον επόμενο.
 Η υπέροχη αυταπάτη ότι κάτι αλλάζει και διαποτίζει τον ψυχισμό μας.

Το νέο έτος θα φέρει φως στην καταχνιά, χαμόγελα στη δύσκολη καθημερινότητα.   Κάθε νέο έτος κουβαλά μαζί του υλικά αγαθά, καταξίωση ,εθνικές δικαιώσεις.     Αυτή η ψυχική ευφορία δεν διαρκεί πολύ.   Από τις πρώτες ειδήσεις φαίνεται ότι δεν θα λείψουν  η βία , πόλεμοι  οι οικονομικές δυσκολίες.

Η προσωπική μας  ζωή παραμένει δέσμια σε μια πιεστική πραγματικότητα και λίγο υπακούει στις ευχές που ανταλλάσσονται ‘η στην αισιοδοξία των πολιτικών διαγγελμάτων.


«Τι είναι  λοιπόν χρόνος; Ποιο είναι το αληθινό και ακριβές περιεχόμενο αυτής της φυσικής έννοιας και για ποιο λόγο έπρεπε να επινοηθεί;    Είναι ο  χρόνος μέγεθος μετρήσιμο με την κλασική έννοια ή μήπως η οποιαδήποτε μέθοδος μέτρησής του, ασχέτως με το πόσο διευκολύνει τους ρυθμούς της ζωής μας, περιορίζει και υποβαθμίζει ουσιαστικά την ευρύτητα της πραγματικής διάστασής του;».    Παράγεται από την ρίζα *gher – που έχει τη σημασία του «άπτεσθαι» , «δράττεσθαι»,«λαμβάνειν» , «πιάνειν».  Από την ίδια ρίζα παράγεται και η γνωστή χειρ, «χέρι». Με αυτή τη έννοια ο Χρόνος είναι κάτι σαν αόρατο πελώριο χέρι «που τα περιλαμβάνει όλα και τα καταλύει όλα». Χώρος (από την συγγενική ρίζα *ghei - )είναι το «περιέχον» που κλείνει μέσα του τα πάντα. Το ίδιο και ο Χρόνος (της *gher- ) είναι το «περιέχον» που μέσα του τα πάντα …κυλούν.

Έτσι τα πάντα και ο χώρος στον οποίο βρίσκονται «φαίνονται τυλιγμένα- γράφει ο Θεοδωρίδης-σε κάτι άπιαστο μα πραγματικό, την αιώνια ροή, το πέρασμα    από κατάσταση σε κατάσταση , τον καιρό ,το χρόνο ,όπως έλεγαν  οι Αρχαίοι …. »(βλ. Χαράλαμπου Θεοδωρίδη,  καθ ΑΠΘ , «Εισαγωγή στη Φιλοσοφία».  Ο χώρος και ο χρόνος.2η  Εκδ., σελ.303).

Ο Πλάτων  ονομάζει   Χρόνο την «αιώνια κίνηση της αιώνιας εικόνας»(του Θεού) «…Όταν λοιπόν ο δημιουργός(Θεός)είδε ότι αυτός ο κόσμος , που ήταν σαν μια εικόνα των αιωνίων θεών κινήθηκε, θαύμασε.   Από την υπερβολική του ευχαρίστηση  και τον θαυμασμό  θέλησε να τον κάνει  περισσότερο όμοιο  προς το (θεϊκό)  πρότυπο που χρησιμοποίησε και έτσι  επιχείρησε να κάνει τον κόσμο.  Το ζωντανό όμως (θεϊκό)πρότυπο   έχει φύση αιώνια , που  δεν  ήταν δυνατό  να μεταδώσει  πλήρως  στον πλασμένο κόσμο.   Σκέφτηκε λοιπόν  να δώσει στον κόσμο  μια κινητή εικόνα του αιωνίου.   Έτσι λοιπόν  για να γεννηθεί ο Χρόνος  έκανε  τον Ήλιο, τη Σελήνη, τους πλανήτες που τοποθέτησε σε τροχιές.   Ο Χρόνος γεννήθηκε μαζί με τον Ουρανό ( και τους πλανήτες) για να εξαφανιστούν μαζί αν ποτέ εξαφανιστούν.   Την αιώνια κίνηση λοιπόν της (θεϊκής) «αιώνιας ,ακίνητης και σταθερής» εικόνας ονόμασε ο Πλάτων…Χρόνο. (Τίμαιος  ,37.10-38.11)

Ο Πλωτίνος   στο έργο του  (Περί Αιώνος και Χρόνου) γράφει:  «Η ψυχική ενέργεια του Αιώνιου Όντος που δίνει ζωή, κίνηση και ύπαρξη στο έγχρονο σύμπαν. Η αισθητή ενσάρκωση που εξελίσσεται σε χρόνο εμπεριέχει το ακατάληπτο αιώνιο και ο χρόνος, η όψη του αιώνιου, γίνεται για τους ανθρώπους αόρατος και αόριστος μέσα στο άβατο της ψυχής τους».

Αλλά και στον Αυγουστίνο (Άγιο  της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας),  εγέρθηκαν  τέτοιοι υπαρξιακοί και  μεταφυσικοί προβληματισμοί  που δείχνουν  ότι ο χρόνος ανέκαθεν ήταν «αίνιγμα»  για τον άνθρωπο.  Όταν τον ρώτησαν τι έκανε ο θεός προτού δημιουργήσει το σύμπαν, εκείνος υποστήριζε ότι: «Η έννοια του χρόνου δεν έχει νόημα πριν την αρχή του σύμπαντος. Ο χρόνος είναι μια ιδιότητα του σύμπαντος και συνεπώς, δεν υφίσταται χρόνος πριν από το σύμπαν».

Για τον εργάσιμο χρόνο και την ένταση της εκμετάλλευσης, ο Μαρξ έγραψε :  «Η εργάσιμη μέρα είναι η φυσική μονάδα μέτρησης για τη λειτουργία της εργατικής δύναμης...» (Καρλ Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», τ. 2ος, σελ. 153) ,αλλά και σε άλλες σελίδες  του μνημειώδους αυτού έργου του.

Ο θεωρητικός φυσικός Λι Σμόλιν στο βιβλίο του  «Η αναγέννηση του χρόνου»,  που κυκλοφόρησε  νομίζω το 2012 στις ΗΠΑ, ξαναφέρει το ερώτημα που διετύπωσε ο Αϊνστάιν πριν από περίπου 100 χρόνια, ότι  ο χρόνος είναι πραγματικός ,ή επινόηση , ή ψευδαίσθηση;

Όσο ο άνθρωπος ήταν άμεσα δεμένος με τη φύση, τα πράγματα ήταν  «χειροπιαστά»   Χρόνος ήταν ο «καιρός»    Οι εργασίες και η καθημερινή ζωή ρυθμίζονταν ανάλογα με τη θέση του   ήλιου  στον ουρανό ή με το πόσο «γεμάτο» ήταν το φεγγάρι. Οι συναντήσεις κανονίζονταν στο «περίπου».  Η επταήμερη εβδομάδα αντιστοιχεί στον κύκλο των φάσεων της Σελήνης και αυτό που οι περισσότεροι αντιλαμβανόμαστε ως χρόνο είναι, στο βάθος, προϊόν ενός πανάρχαιου συμβιβασμού: η εναλλαγή μέρας και νύχτας, οι διαδοχικές φάσεις της Σελήνης και η τακτική επάνοδος των εποχών, οι οποίες καθόριζαν τη διάρκεια του έτους, ήταν φυσικά φαινόμενα πάνω στα οποία ο άνθρωπος στηρίχθηκε προκειμένου να προσδιορίσει μια έννοια που την ονόμασε χρόνο, στην προσπάθειά του να προγραμματίζει τις κοινωνικές και παραγωγικές ενασχολήσεις του.

Η  2η Βιομηχανική Επανάσταση, έφερε  ανατροπή  αντιλήψεων. Από τον ήλιο στον ουρανό, τους γνώμονες, τα ηλιακά ρολόγια , τις κλεψύδρες, περάσαμε σταδιακά στα ρολόγια τσέπης  με τη  αλυσίδα  -  θυμάστε τα παντελόνια  με την ειδική τσέπη για το ρολόι-  μετά στα ρολόγια χειρός.  

 Με την ανάπτυξη δηλαδή της  αστικής συνείδησης του, ο άνθρωπος  σταδιακά  τρόπον τινά «ενσωμάτωσε» και «εξατομίκευσε» τον χρόνο.      Εκ των πραγμάτων υποχρεώθηκε  να δρα μέσα σε ένα περιβάλλον  ακρίβειας  όλο «αυστηρότερης» και σήμερα μετράει τον χρόνο όχι μόνο με το ρολόι αλλά και με το κινητό τηλέφωνο, με τον υπολογιστή κ.λπ.

Όσο όμως  ο άνθρωπος «εσωτερίκευε» τον  χρόνο  τόσο περισσότερο  άρχισε να θέλει να διεισδύσει και να συλλάβει  τη ρευστή, μυστηριώδη φύση του.

Η εξέλιξη  της  φυσικής και των μαθηματικών ανέτρεψαν σταδιακά  την συνυφασμένη με τους ρυθμούς της φύσης    αρχική αντίληψη για το χρόνο, όπως είπαμε προηγουμένως,  όταν ο Αϊνστάιν απέδειξε ότι ο χρόνος μοιάζει περισσότερο με ένα οφιοειδές ποτάμι που ρέει στο σύμπαν, αυξομειώνοντας την ταχύτητα καθώς διασχίζει τα άστρα και τους γαλαξίες.
 Κατερρίφθησαν   οι θεωρίες  του νευτώνειου «βέλους του χρόνου» που τρέχει ευθύβολα μπροστά και η άλλη  ότι ένα δευτερόλεπτο πάνω στη Γη είναι το ίδιο με ένα δευτερόλεπτο σε ολόκληρο το σύμπαν κατέρρευσαν .

  Έτσι, ένα δευτερόλεπτο στη Γη δεν είναι απόλυτο μέγεθος.  Ο χρόνος αλλάζει καθώς κινούμαστε στο σύμπαν.   Μάλιστα ο Αϊνστάιν τόνισε ότι ανθρώπινη σύμβαση είναι οι έννοιες του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος.

 Η παρούσα στιγμή δεν είναι μοναδική από οποιαδήποτε συγκριτικά με κάποια άλλη παρελθοντική ή μελλοντική στιγμή, καθώς κατά τον Αϊνστάιν, όλοι οι χρόνοι συνυπάρχουν.   Ενοποίησε  τον Χώρο και τον  Χρόνο και τον ονόμασε Χωρόχρονο, δηλαδή ένα «χώρο» 4 διαστάσεων ,όπου η 4η είναι ο Χρόνος. Ο χωρόχρονος καμπυλώνεται  ανάλογα με τη μάζα που βρίσκεται μέσα του.  Σύμφωνα με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας που  ο ίδιος  επινόησε, ο  Χρόνος επιβραδύνεται  όταν αυξάνει η επίδραση του βαρυτικού πεδίου.   Ένας  εργαζόμενος π.χ. στο ισόγειο του Burj Khalifa  του πιο ψηλού  σήμερα ουρανοξύστη του πλανήτη, ύψους 828 μ. στο Ντουμπάι, θα μεγαλώσει  πιο αργά από τον δίδυμο αδελφό του που εργάζεται στην κορυφή του!!   Βεβαίως η διαφορά στην γήρανση είναι απειροελάχιστη ( κάποια εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου ) διότι για τα δεδομένα του σύμπαντος, ,η απόσταση των δύο γραφείων είναι  απειροελάχιστη και το βαρυτικό πεδίο ασθενές. ».

 Να γιατί  είπε ότι «..η φαντασία είναι πιο σημαντική από τη γνώση..»

Στην αυγή μιας εποχής  έχοντας διατρέξει τα 15/100 του 21ου αιώνα με τις ιλιγγιώδεις ταχύτητες, τους μηδενικούς χρόνους του Διαδικτύου, ίσως η ιδέα ενός παράδοξου, αυξομειούμενου χρόνου να αρχίσει να επηρεάζει περισσότερο και τον «απλό άνθρωπο

Ο Ισπανός ζωγράφος  Γκόγια  πρόδρομος της σύγχρονης ζωγραφικής, στηρίχτηκε  στον ελληνικό μύθο  σύμφωνα με τον οποίο «Ο Κρόνος καταβροχθίζει ένα από τα παιδιά του»  Στον πίνακά του που εκτίθεται στο Μουσείο  Prado της Μαδρίτης, απεικονίζεται  μια απαίσια  , τρομακτική και γηραλέα μορφή.   Καταβροχθίζει ένα έμβρυο και «εξισώνει»  τον Κρόνο  με τον Χρόνο  αυτόν δηλαδή που ό,τι γεννά το φθείρει και το εξαφανίζει .

Ο Αριστοτέλης στα «Φυσικά ,221 α 35-221 b 10» αναφέρει  ότι: «…ο Χρόνος δεν είναι η κίνηση ,αλλά το μέτρο της κινήσεως , η αρίθμησή της, η μέτρησή της..»…η (χρονο)μέτρησή της.    Ο Χρόνος δεν έχει καμιά σχέση με την αιωνιότητα « Ο Χρόνος φθείρει. Τα πάντα γερνούν κάτω από την επιρροή του και λησμονούνται εξαιτίας του. Η κίνηση εξάλλου  η ίδια φθείρει  προοδευτικά  το οποιοδήποτε κινούμενο .  Έτσι γίνεται φανερό ότι τα αιώνια όντα δεν υπάρχουν  ’’εν Χρόνω’’ .  Δεν περιβάλλονται από τον Χρόνο , ούτε μετριέται η ύπαρξή τους από αυτόν»

* τ. Κοινοτάρχης Βαγίων-τ. Γεν. Γραμ. ΚΕΔΚΕ - τηλ /fax 2262022177- κιν 6997189448 Επαμεινώνδου 71 Θήβα https://www.facebook.com/theodore.papaioannou   http://kadmos35.blogspot.gr





Ευχαριστούμε πολύ για την επίσκεψη! thiva post