«Μπες στη θέση μου» – Μία βιωματική έκθεση για τη φτώχεια

Γράφει η Αναστασία Πρίφτη
Κοινωνική Ανθρωπολόγος


Με αφορμή την πρόσφατη βιωματική έκθεση της ActionAid Hellas με τίτλο «Μπες στη θέση μου», η οποία πραγματοποιήθηκε μεταξύ 9 και 11 Νοεμβρίου στο χώρο της «Τεχνόπολις» του Δήμου Αθηναίων, κατατίθενται ορισμένες σκέψεις και προβληματισμοί γύρω από το ζήτημα της φτώχειας. Μέσα από την παρουσίαση των σκοπών και των τρόπων δράσης της ActionAid διεθνώς υπογραμμίζεται η ανάγκη υιοθέτησης ενός μοντέλου για την καταπολέμηση της φτώχειας, το οποίο στηρίζεται στον ίδιο τον άνθρωπο και τις δυνατότητές του.
Λίγα λόγια για την ActionAid

H ActionAid ξεκίνησε από τη Μεγάλη Βρετανία, στις αρχές της δεκαετίας του ʼ70, ως μια καθαρά φιλανθρωπική οργάνωση, με 88 υποστηρικτές που έγιναν ανάδοχοι σε 88 παιδιά στην Ινδία και την Κένυα. Αρχικά, η δράση επικεντρώθηκε στην παροχή υλικής βοήθειας, όπως νερό, τροφή και είδη πρώτης ανάγκης, καθώς και στην εξασφάλιση εκπαίδευσης για τα παιδιά. Στην πορεία έγινε φανερό ότι το να παρέχει κανείς είδη πρώτης ανάγκης ανακουφίζει το πρόβλημα μόνο προσωρινά, ενώ δεν αντιμετωπίζει τις πραγματικές αίτιες της φτώχειας που είναι σύμφωνα με την ActionAid η άνιση κατανομή δύναμης και πόρων. Για το λόγο αυτό, η ActionAid διεύρυνε το πεδίο δράσης της σε διεθνές επίπεδο ασκώντας ταυτόχρονα πίεση στη διεθνή κοινότητα για την καταπολέμηση των βαθύτερων αιτιών της φτώχειας.
Με την πάροδο των χρόνων, η ActionAid μετεξελίχθηκε σε μια διεθνή μη κυβερνητική αναπτυξιακή οργάνωση, για την καταπολέμηση της απόλυτης φτώχειας και της ανισότητας. Το όραμα της είναι: Ένας κόσμος χωρίς φτώχεια και αδικία, μέσα στον οποίο κάθε άτομο απολαμβάνει το δικαίωμα να ζει με αξιοπρέπεια. Η αποστολή της είναι: Να δουλεύει σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο μαζί με τους φτωχούς και περιθωριοποιημένους ανθρώπους, για να καταπολεμηθεί η φτώχεια και η αδικία.
Για περισσότερα από 35 χρόνια η ActionAid στέκεται στο πλευρό συνανθρώπων μας, σε περισσότερες από 40 χώρες του κόσμου οι οποίοι αντιμετωπίζουν την απόλυτη φτώχεια. Η μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων αυτών βρίσκονται σε περιοχές που υπέστησαν την αποικιακή εξουσία στην Ασία, την Αφρική και τη Νότια Αμερική. Σε όλες τις χώρες όπου αναπτύσσονται τα προγράμματα της ActionAid, δεν επιβάλλονται λύσεις. Τα προγράμματα δουλεύονται μαζί με τους κατοίκους του αναπτυσσόμενου κόσμου, αναζητώντας νέες προοπτικές, αξιοποιώντας τις δυνατότητές τους στο μέγιστο και δημιουργώντας βασικές υποδομές ώστε οι βελτιώσεις στις συνθήκες διαβίωσής τους να είναι μόνιμες και ουσιαστικές. Ο στόχος δεν είναι η πρόσκαιρη ανακούφιση των αναγκών τους αλλά η ενδυνάμωσή τους ώστε να αλλάξουν την καθημερινότητά τους με τις δικές τους δυνάμεις.
Η ActionAid δουλεύει σε επίπεδο κοινοτήτων υλοποιώντας έργα αναπτυξιακής υποδομής, υποστηρίζοντας τους φτωχούς και περιθωριοποιημένους ανθρώπους ώστε να αναγνωρίσουν και να διεκδικήσουν αποτελεσματικά τα δικαιώματά τους, αναλαμβάνοντας σταδιακά την ευθύνη της δικής τους ανάπτυξης. Μέσα από τη δράση της η ActionAid, συνεργάζεται με τις τοπικές κοινωνίες ώστε τα έργα βιώσιμης ανάπτυξης που υλοποιεί να καλύπτουν τις ανάγκες των κατοίκων, να ενσωματώνονται στις ήδη υπάρχουσες υποδομές, να σέβονται το περιβάλλον και να προσφέρουν στους κατοίκους ευκαιρίες ουσιαστικής βελτίωσης της καθημερινότητάς τους.
Παράλληλα η ActionAid ως σύμβουλος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών σε θέματα παγκόσμιας ανάπτυξης, από το 1991, ασκεί πίεση στα διεθνή κέντρα λήψης αποφάσεων ώστε να αναθεωρηθούν αποφάσεις και πρακτικές που πλήττουν την ανάπτυξη των φτωχών περιοχών του πλανήτη μας και τις καθηλώνουν σε ένα φαύλο κύκλο φτώχειας. (http://www.actionaid.gr/)

Η ActionAid Hellas και η βιωματική έκθεση «Μπες στη θέση μου»
Η ActionAid ξεκίνησε τη δράση της στην Ελλάδα το 1998. Μέσα από τα προγράμματα υποστήριξης που προτείνει γίνεται η γέφυρα αλληλεγγύης που συνδέει τους Έλληνες πολίτες με τα παιδιά, τις οικογένειες και τις κοινότητες των αναπτυσσόμενων χωρών. Παράλληλα, η ActionAid Hellas, ως ενεργό μέλος της ActionAid, συμμετέχει στις διεθνείς εκστρατείες και τα παγκόσμια δίκτυα άσκησης πίεσης για να επηρεάσει την πολιτική των διεθνών οργανισμών, των οποίων οι αποφάσεις έχουν άμεση επίδραση στη ζωή των φτωχών του κόσμου.
Στο πλαίσιο της διεθνούς στρατηγικής για την καταπολέμηση της φτώχειας στον πλανήτη, η ActionAid Hellas αναπτύσσει έντονη δράση στην Ελλάδα ενημερώνοντας και ευαισθητοποιώντας τους Έλληνες πολίτες αλλά και τους μαθητές των ελληνικών σχολείων για τα παγκόσμια προβλήματα μέσω εκστρατειών ενημέρωσης και εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Μεταξύ των δραστηριοτήτων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της ελληνικής κοινής γνώμης, αλλά και των 40 χρόνων διεθνούς δράσης της ActionAid εντάσσεται και η βιωματική έκθεση «Μπες στη θέση μου», η οποία έγινε στο δήμο Αθηναίων. Πρόκειται για ένα εικονικό ταξίδι σε χώρες της Αφρικής το οποίο πραγματοποιείται με τη βοήθεια της έκθεσης και άλλων παράλληλων εκδηλώσεων: προβολής ντοκιμαντέρ, ομαδικής έκθεσης φωτογραφίας, πραγματοποίησης σεμιναρίου και παράστασης αφρικανικού χορού.
Πιο συγκεκριμένα, η βιωματική έκθεση «Μπες στη θέση μου» βασίζεται στην εμπειρία μιας ομάδας είκοσι Ελλήνων εθελοντών και αναδόχων, που ταξίδεψαν στο φτωχό και απομακρυσμένο Κονγκελάι της Κένυας και έζησαν μία εβδομάδα μαζί με τους κατοίκους του. Μέσα σε 25 λεπτά, οπτικοακουστικό υλικό, βιωματικές δράσεις και αυθεντικά αντικείμενα μεταφέρθηκε στο κοινό η πραγματικότητα των κατοίκων του αφρικανικού αυτού χωριού. Παράλληλα στο χώρο λειτούργησαν οι παράλληλες εκδηλώσεις, δηλαδή η ομαδική έκθεση φωτογραφίας «Η Αφρική μέσα από τα μάτια των εθελοντών», με φωτογραφίες εθελοντών και υποστηρικτών της ActionAid Hellas, από τα ταξίδια αλληλεγγύης στις περιοχές δράσης του ελληνικού γραφείου, οι προβολές των πέντε ντοκιμαντέρ, «The Outcasts» με θέμα τις «μάγισσες» της Γκάνας, «Seeds of Hope» με θέμα την επιβίωση των γυναικών στη Ρουάντα μετά τη γενοκτονία, «Kuluhiro»: Ελπίδα» με θέμα το ταξίδι αναδόχων στην Κένυα, «Kyekyewere» με θέμα το ταξίδι αναδόχων στην Γκάνα και «Μzungu» με θέμα το ταξίδι αναδόχων στη Ρουάντα. Επίσης πραγματοποιήθηκε γιορτή αναδόχων παιδιού, παράσταση και σεμινάριο αφρικανικού χορού από το African Culture Center STUDIO SELI KANOU. (http://www.actionaid.gr/)
Η παγκόσμια φτώχεια σε νούμερα
Από την παραπάνω παρουσίαση, μπορεί να δει κανείς συνοπτικά το έργο της ActionAid τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Εκείνο όμως που υπογραμμίζεται, είναι η προσπάθειά της να ενεργοποιήσει τις δυνατότητες των ίδιων των ανθρώπων που βοηθά. Αν δει κανείς το πρόβλημα της φτώχειας σε νούμερα θα ανακαλύψει ότι στον πλανήτη μας, στον οποίο υπολογίζεται ότι κατοικούν 7 δισεκατομμύρια άνθρωποι, 925 εκατομμύρια άνθρωποι-περισσότεροι από τον πληθυσμό των Ηνωμένων Πολιτειών, του Καναδά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης μαζί αδυνατούν να εξασφαλίσουν την απαραίτητη τροφή. Ταυτόχρονα, σχεδόν 1,4 δισεκατομμύρια συνάνθρωποί μας, στις αναπτυσσόμενες χώρες προσπαθούν να επιβιώσουν με λιγότερα από 1,25 δολάρια την ημέρα, ενώ 22 χιλιάδες παιδιά πεθαίνουν καθημερινά εξαιτίας ακραίας φτώχειας.
Αν και στον αναπτυγμένο κόσμο καταβάλλονται προσπάθειες καταπολέμησης του φαινομένου της υλικής υστέρησης και της ένδειας, εντούτοις μετά το 2009 καταγράφεται σημαντική αύξηση της φτώχειας και εμφάνιση νέων μορφών αυτής, ως συνέπεια του έντονου «κοινωνικού σοκ» που προκάλεσε η παγκόσμια οικονομική κρίση, καθώς και οι πολιτικές που επιστρατεύτηκαν για τη διαχείρισή της. Συγκεκριμένα, με βάση τα τελευταία επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Eurostat) ο αριθμός των Ευρωπαίων που πλήττονται από τη φτώχεια αυξήθηκε κατά 1.9 εκατομμύρια, αγγίζοντας τα 115.7 εκατομμύρια για το 2010. (http://antikleidi.wordpress.com)
Τα άτομα τα οποία έχουν ιδιαίτερα αυξημένες πιθανότητες να ζήσουν στη φτώχεια ανήκουν στις ακόλουθες κατηγορίες: μακροχρόνια άνεργοι, περιστασιακά απασχολούμενοι, μερικά απασχολούμενοι, ηλικιωμένοι, χρόνια πάσχοντες, μέλη πολυμελών ή μονογονεϊκών οικογενειών. (Giddens, σ.378)
Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι ορισμοί της φτώχειας, με βάση την επιβίωση, είναι από πολλές πλευρές ανεπαρκείς, ιδίως όταν διατυπώνονται με βάση ένα συγκεκριμένο επίπεδο εισοδήματος (Giddens, σ.377). Ωστόσο, όταν κάποιος αδυνατεί να καλύψει τις στοιχειώδεις ανάγκες διαβίωσής του, τότε οπωσδήποτε ζει σε κατάσταση φτώχειας.
Η Ελλάδα γνωρίζει καλά το πρόβλημα της φτώχειας, τόσο λόγω προηγούμενων δυσμενών κοινωνικοοικονομικών συνθηκών στην ιστορία της όσο και της πρόσφατης κρίσης που διανύει. Η οικονομική αστάθεια που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα έχει σχέση με τις συνθήκες οικονομικής σταθερότητας σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι γεγονός άλλωστε ότι καμία χώρα δε ζει σε απόλυτη απομόνωση από τις άλλες.
Το 2011 ήταν αναμφίβολα όμως το χειρότερο έτος, από οικονομικής πλευράς, και στην Ελλάδα. Η κατάσταση στην ελληνική κοινωνία είχε ήδη καταστεί δραματική, με φόντο τη συνεχή φορολόγηση και τις αλυσιδωτές μειώσεις στα εισοδήματα.
Τα στοιχεία που δημοσιοποίησε η Ελληνική Στατιστική Αρχή αφορούν το 2010 και είναι πραγματικά συγκλονιστικά: αρκεί να αναφέρει κανείς ότι η φτώχεια δοκιμάζει τρία εκατομμύρια Έλληνες – για την ακρίβεια 3.030.900 πολίτες.
Πιο συγκεκριμένα, με βάση την Αρχή, το χρηματικό όριο της φτώχειας ανέρχεται στο ετήσιο ποσό των 7.178 ευρώ ανά άτομο και σε 15.073 ευρώ για νοικοκυριά με δύο ενήλικες και δύο εξαρτώμενα παιδιά ηλικίας κάτω των 14 ετών.
Το μέσο ετήσιο ατομικό ισοδύναμο εισόδημα ανέρχεται σε 13.973,94 ευρώ και το μέσο ετήσιο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών της χώρας σε 24.224,38 ευρώ. Τα νοικοκυριά που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας εκτιμώνται σε 868.597 και τα μέλη τους σε 2.204.800.
Πιο ειδικά, ο κίνδυνος φτώχειας για τα παιδιά ηλικίας 0-17 ετών (παιδική φτώχεια) ανέρχεται σε 23% και είναι υψηλότερος κατά, περίπου, τρεις ποσοστιαίες μονάδες από το αντίστοιχο ποσοστό του συνολικού πληθυσμού.
Επιπλέον, ο κίνδυνος φτώχειας για άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών υπολογίζεται σε ποσοστό 21,3%, ενώ οι πολίτες που διαβιούν σε νοικοκυριά που δεν εργάζεται κανένα μέλος ή εργάζεται με μερική απασχόληση φτάνουν τις 544.800, δηλαδή 60.000 περισσότεροι σε σχέση με πέρσι. (http://antikleidi.wordpress.com)
Ένα μοντέλο ανάπτυξης ενάντια στη φτώχεια
Τα παραπάνω νούμερα δημιουργούν πράγματι έντονο προβληματισμό και ανασφάλεια. Η φτώχεια είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, δεν αφορά μόνο τους άλλους, τους μακρινούς εκείνους λαούς των ταλαιπωρημένων αναπτυσσόμενων χωρών. Η φτώχεια αφορά όλους τους κατοίκους αυτού του πλανήτη. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, παίρνει σταδιακά μεγάλες διαστάσεις. Σε μία τέτοια κατάσταση η προτροπή της έκθεσης της ActioAid «Μπες στη θέση μου» μοιάζει μάλλον αυτονόητη και δεδομένη. Όσοι ζουν στην Ελλάδα μπορούν να κατανοήσουν και να «μπουν στη θέση» όλων όσων υποφέρουν από τη φτώχεια, με δεδομένο το γεγονός ότι η φτώχεια έχει εισβάλλει στο στενό ή και ευρύτερο περιβάλλον τους.
Το ερώτημα, όμως, που ανακύπτει και το οποίο ενδιαφέρει είναι το πώς αντιμετωπίζεται ένα τόσο σημαντικό πρόβλημα όπως αυτό της φτώχειας. Τι μπορεί να γίνει; Τι καλείται να κάνει ο καθένας προκειμένου να «βγει από τη θέση» αυτή. Η ActionAid μέσα από την εμπειρία της έχει εντοπίσει τον πιο ενδεδειγμένο τρόπο ώστε να ξεπεράσει κανείς την κατάσταση της φτώχειας στην οποία διαβιεί, σε όποιο μέρος του κόσμου κι αν ζει. Η λύση δεν είναι η συνεχής παροχή βοήθειας αλλά η ενεργοποίηση όλων των δυνατοτήτων των ίδιων των ανθρώπων που μαστίζονται από τη φτώχεια. Οι κινήσεις αλληλεγγύης είναι πολύ θετικές μεν, από όπου κι αν προέρχονται. Όμως, όλοι όσοι βρίσκονται σε συνθήκες φτώχειας ή απειλούνται από αυτή, αν δεν επενδύσουν άμεσα στο κεφάλαιο που λέγεται άνθρωπος και στις δικές τους δυνάμεις δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν ουσιαστικά το πρόβλημα.
Η λύση στη φτώχεια, όπως η παγκόσμια ιστορία έχει αποδείξει, δεν είναι η ανάπτυξη διότι ειδικά τα τελευταία τριάντα χρόνια παρατηρείται το εξής οξύμωρο, συνεχής ανάπτυξη από τη μία και διόγκωση της παγκόσμιας φτώχειας από την άλλη. Η συγκέντρωση του πλούτου σε λίγα χέρια περιορίζει την ανάπτυξη σε τοπικό επίπεδο, όπως γίνεται στις αναπτυσσόμενες χώρες. Εκεί, αν και η γεωργία παραμένει η κύρια οικονομική δραστηριότητα τους, τα προϊόντα παράγονται για να πουληθούν σε παγκόσμιες αγορές, αντί να ενισχύσουν την τοπική αγορά και κατανάλωση (Giddens, σ.117). Δυστυχώς, το φαινόμενο της φτώχειας παρατηρείται και στις σύγχρονες εκβιομηχανισμένες και τεχνολογικά αναπτυγμένες κοινωνίες, όπου ένα κύμα νεόπτωχων απλώνεται σιγά – σιγά σε ολοένα και περισσότερες χώρες. Το μοντέλο ανάπτυξης που χρειάζεται γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο πλέον για κάθε γωνιά της γης. Είναι το μοντέλο που βασίζεται στην ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων, στον ίδιο τον άνθρωπο δηλαδή. Η υποστήριξη απ’ έξω είναι επιθυμητή και ως κίνηση αλληλεγγύης βοηθάει, όμως εκείνο που μπορεί να δώσει ώθηση εξόδου από το πρόβλημα είναι οι εκ των έσω δυνάμεις, οι δυνάμεις των ίδιων των ανθρώπων τους οποίους αφορά το πρόβλημα.
Κλείνοντας, υπογραμμίζεται η άποψη η οποία διατυπώθηκε σε προηγούμενη έκδοση της εφημερίδας αυτής (Social Activism Αθηνών-Newsletter 6ου Τεύχους), και η οποία επιχειρηματολογεί πάνω στο προτεινόμενο μοντέλο ανάπτυξης. Σύμφωνα με την άποψη αυτή (Τακτικός, 2012) «η φτώχεια μπορεί να αντιμετωπιστεί με τον κοινωνικό ακτιβισμό, την ενεργοποίηση, δηλαδή, της κοινωνίας από τα κάτω[…]». «[…]Όσο οι κοινωνίες αφυπνίζονται, αυτοπροσδιορίζονται και αυτονομούνται σε σχέση με τις εξουσίες που εξυπηρετούν μόνο ολιγαρχικές οικονομικές ελίτ, όσο οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών αναπτύσσουν τις τοπικές δυνατότητες και τους τοπικούς πόρους και αντιμετωπίζουν την ανεργία με μετρήσιμα αποτελέσματα, τότε υπάρχει πραγματικά ελπίδα. Μία οργανωτική κουλτούρα με παραγωγικές και δημιουργικές αξίες είναι το ζητούμενο για την επανεκκίνηση όχι μόνο της οικονομίας, αλλά και της κοινωνικής ανάπτυξης».

Πηγές:

• http://www.actionaid.gr/
• Giddens, A. (2002), «Κοινωνιολογία», Gutenberg, Αθήνα
• «Πλούσιες χώρες, φτωχοί λαοί», (2012), http://antikleidi.wordpress.com
• «Η φτώχεια δοκιμάζει 3 εκατομμύρια Έλληνες!», (2012),http://antikleidi.wordpress.com
• Τακτικός, Β. (2012), «Κοινωνικός ακτιβισμός, διαφάνεια και αποτελεσματικότητα της διαχείρισης των πόρων για κοινωφελείς δράσεις»,Συνέντευξη του Βασίλη Τακτικού στη Γεωργία Μπουρτζάλα, Ηλεκτρονική Εφημερίδα Κοινωνικού Ακτιβισμού,http://www.socialactivism.gr/index.php/arthra-apopsis/105

Social Activism 

Ευχαριστούμε πολύ για την επίσκεψη! thiva nikolas blogspot