ΛΟΓΙΚΕΣ ΠΛΑΝΕΣ ΚΑΙ ΕΣΦΑΛΜΕΝΕΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ

Είναι φοβερά τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει ο μέσος τηλεθεατής ανοίγοντας την τηλεόραση....

"Ολοι οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι τεμπέληδες"
"Ολοι οι Ελληνες επιχειρηματίες φοροδιαφεύγουν"
"Μειώνοντας τους μισθούς αυξάνεται η ανταγωνιστικότητα"
"Αν καταγγείλουμε τα μνημόνια δε θα έχουμε να πληρώσουμε μισθούς και συντάξεις"...

"Η επιστροφή στη δραχμή είναι καταστροφή"

και άλλα συμπεράσματα, που με την επανάληψη από τα ΜΜΕ γίνονται πεποιθήσεις, την ορθότητα των οποίων ποτέ δεν αμφισβητούμε.

Τα παραπάνω συμπεράσματα είναι λανθασμένα γιατί βασίζονται σε λογικές πλάνες που τα ΜΜΕ δημιουργούν διαρκώς και είναι πιστεύω σημαντικό να καταλάβουμε τους μηχανισμούς της λογικής πλάνης για να μπορούμε να αξιολογούμε όσα ακούμε και να καταλήγουμε σε λογικά συμπεράσματα. Ο άνθρωπος που γνωρίζει, χειραγωγείται δυσκολότερα.

Γνώση και Δημοκρατία.

Διαφυλάξτε τα.

ΘΑΛΑΜΟΦΥΛΑΚΑΣ


Λογικές Πλάνες

Στην φιλοσοφία, ο όρος λογική πλάνη αναφέρεται στην σχηματική πλάνη, δηλαδή σε ένα ψεγάδι στην δομή ενός παραγωγικού επιχειρήματος, το οποίο καθιστά το επιχείρημα άκυρο.

Λογική πλάνη: Βεβιασμένη γενίκευση
Βεβιασμένη γενίκευση ονομάζεται η λογική πλάνη που υφίσταται όταν εξάγεται ένα γενικό συμπέρασμα το οποίο, ωστόσο, βασίζεται σε ανεπαρκή αποδεικτικά στοιχεία. Συνήθως αφορά στατιστικά αποτελέσματα τα οποία εξάγονται από μια μικρή ομάδα ατόμων που δεν αντιπροσωπεύει επαρκώς το σύνολο του πληθυσμού.

Παραδείγματα λογικής πλάνης βεβιασμένης γενίκευσης:

• Ένα άτομο περνώντας με το αυτοκίνητο του από μια μικρή πόλη Χ βλέπει 10 άτομα τα οποία είναι όλα παιδιά. Γυρνώντας στην πόλη του αναφέρει ότι στην πόλη Χ δεν μένουν ενήλικες.
• Τουρίστας στην Ελλάδα υπερχρεώνεται από έναν εστιάτορα σε τουριστικό μέρος και συμπεραίνει ότι όλοι οι έλληνες είναι κλέφτες.
• Στις ειδήσεις προβάλλονται απανωτές συλλήψεις φοροφυγάδων επιχειρηματιών και οι δημοσιογράφοι συμπεραίνουν ότι όλοι οι Ελληνες επιχειρηματίες φοροδιαφεύγουν.
• Στις ειδήσεις προβάλλονται συνεχώς πολίτες που παραβιάζουν το νόμο, που φοροδιαφεύγουν, που λαμβάνουν συντάξεις που δεν δικαιούνται, που λαδώνουν, που λαδώνονται, που κλέβουν και ο τηλεθεατής συμπεραίνει ότι ο Ελληνικός λαός αποτελείται από τέτοιους.
• Στην τηλεόραση προβάλλονται συνεχώς γλεντοκόποι διανοούμενοι, κουτσομπόλες αδερφές, πόρνες πολυτελείας, και η υπόλοιπη παρέα των ατάλαντων μετριοτήτων και ο τηλεθεατής εξάγει το συμπέρασμα ότι ο Ελληνικός λαός αποτελείται από τέτοιους.

Στη θεωρία αριθμών, η υπόθεση του Pólya (από τον Ούγγρο μαθηματικό George Pólya), που τέθηκε το 1919 [2], ισχύει για τους πρώτους 906.150.257 αριθμούς αλλά αποδεικνύεται λανθασμένη για αυτόν τον αριθμό και αρκετούς άλλους μεγαλύτερους αυτού. [3] Το να υποθέσει κάποιος ότι ένας ισχυρισμός είναι σωστός εφόσον ισχύει για τα πρώτα 906 εκατομμύρια αριθμούς που ερεύνησε, δεν είναι στην ουσία βεβιασμένη γενίκευση αλλά στα μαθηματικά ένας ισχυρισμός παραμένει υπόθεση μέχρι να αποδειχτεί καθολικά σωστός.
Η βεβιασμένη γενίκευση στην καθημερινότητα λειτουργεί αόρατα και εξάγονται βιαστικά συμπεράσματα από γεγονότα πλήρως άσχετα μεταξύ τους. Παράδειγμα: ένας κουστουμαρισμένος άντρας έχει για τους περισσότερους καλλίτερη μόρφωση από έναν άντρα που φοράει πέτσινο μπουφάν, σκουλαρίκια και μερικά δακτυλίδια. Αντίστοιχα εάν κτυπήσει το κουδούνι του σπιτιού οι πιθανότητες να ανοίξει η πόρτα στον άγνωστο άνδρα της πρώτης περίπτωσης είναι σαφώς μεγαλύτερες.
Το αντίθετο της βεβιασμένης γενίκευσης είναι όταν 8 στις 10 φορές τρακάρεις το αυτοκίνητο σου στο παρκάρισμα και είναι όλα μια σύμπτωση και όχι αδεξιότητα.

Λογική πλάνη: Η προσφυγή στην αυθεντία 
Η προσφυγή στην αυθεντία είναι ένα είδος λογικού επιχειρήματος επίσης γνωστού και ως argumentum ad verecundiam (Λατ. επιχείρημα προς σεβασμό) ή ipse dixit (Λατ. το είπε ο αυτός ο ίδιος), το οποίο χρησιμοποιείται όταν η τιμή αλήθειας μίας θέσης είναι ευθέως ανάλογη με την αξιοπιστία, τις γνώσεις ή το αξίωμα του προτείνοντος την θέση. Αποτελεί μέθοδο απόκτησης σχολιαστικής γνώσης και συχνά είναι λογική πλάνη.

Παραδείγματα προσφυγής στην αυθεντία

Αναφορά στις φιλοσοφικές πεποιθήσεις του Αριστοτέλη. «Αφού το είπε ο Αριστοτέλης, έτσι θα είναι».
Παραθέσεις από θρησκευτικά βιβλία, όπως η Βίβλος. «Η Βίβλος κάνει την Χ δήλωση, άρα η δήλωση Χ είναι σωστή».
Ο ισχυρισμός ότι ένα έγκλημα είναι ηθικά εσφαλμένο επειδή είναι παράνομο. «Είναι παράνομο τα μαγαζιά να ανοίγουν την Κυριακή, άρα δεν είναι ηθικά αρμόζον να ανοίγουν». Σε αυτήν την περίπτωση, τον ρόλο της αυθεντίας έχουν οι νομοθέτες, η κρίση των οποίων εκλαμβάνεται ως ορθή ασυζητητί.
Οι παραθέσεις επιστημονικών ερευνών που έχουν δημοσιευτεί σε έγκριτα περιοδικά. «Η επιστήμη (υπό την μορφή άρθρου σε έγκριτο περιοδικό) λέει το Χ, άρα το Χ είναι ορθό».
Η πίστη σε ό,τι λέει κάποιος εκπαιδευτικός. «Το είπε ο δάσκαλος, άρα πρέπει να είναι αλήθεια».
Όταν θεωρείται πως κάτι είναι αληθές επειδή αναφέρθηκε στα νέα.
Όταν θεωρείται πως κάτι είναι αληθές επειδή αναφέρεται σε ένα εγχειρίδιο.
Όταν θεωρείται πως κάτι είναι αληθές επειδή αναφέρεται σε μία εγκυκλοπαίδεια.
Όταν θεωρείται πως κάτι είναι αληθές επειδή αναφέρεται στην Βικιπαίδεια.

Προϋποθέσεις ώστε ένα επιχείρημα από αυθεντίας να είναι έγκυρο 

Ένα ιδανικό επιχείρημα βασίζεται αποκλειστικά και μόνο σε άμεσα αποδεικτικά στοιχεία καθώς και στην ίδια του την δομή και όχι στην αυθεντία κάποιου ο οποίος έχει στα χέρια του τα στοιχεία. Ωστόσο, σε μία μέση διαλογική συζήτηση είναι μάλλον απίθανο να παρασχεθούν όλα τα άμεσα αποδεικτικά στοιχεία. Έτσι η προσφυγή στην αυθεντία χρησιμοποιείται ως συντομότερος δρόμος. Σε αυτές τις περιπτώσεις:

• Η αυθεντία πρέπει να διαθέτει διαπιστευμένες ικανότητες στον τομέα της, και όχι απλώς φήμη, κύρος, θέση ή δημοσιότητα. Παράδειγμα αθέμιτης προσφυγής στην αυθεντία αποτελεί η παράθεση από άνθρωπους που ανήκουν στον χώρο του αθλητισμού ή της ψυχαγωγίας για την θέση τους σε ό,τι αφορά, π.χ., την εξωτερική πολιτική. 
• Το συμπέρασμα/επιχείρημα θα πρέπει να βρίσκεται στα πλαίσια του τομέα ειδικότητας της επικαλούμενης αυθεντίας. Π.χ. ο Linus Pauling κέρδισε το βραβείο Νόμπελ χημείας αλλά αργότερα ισχυρίστηκε ότι η λήψη βιταμίνης C σε μεγάλες ποσότητες αποτελούν προληπτικό μέσο ενάντια στον καρκίνο. Αυτός ο ισχυρισμός εμπίπτει στα πλαίσια της ιατρικής και έτσι εκτός του πεδιού ειδίκευσης του Linus. 
• Η πηγή θα πρέπει να υπόκειται σε θεμιτή ερμηνεία. Αυτό αποτελεί πρόβλημα κυρίως στην θεολογία, όπου το Κοράνι, η Βίβλος, η Τορά, κ.τ.λ. ερμηνεύονται ποικιλότροπα και συχνά με αντιφατική συμπερασματική. 
• Τα αποδεικτικά στοιχεία θα πρέπει να είναι διαθέσιμα, αν όχι άμεσα, τουλάχιστον έμμεσα. 
• Ο ειδικός θα πρέπει να είναι απροκατάληπτος (ανεπηρέαστος απο παράγοντες όπως τα χρήματα, οι πολιτικές πεποιθήσεις ή τα θρησκευτικά πιστεύω του). Εξαιτίας αυτής της προϋπόθεσης, η προσφυγή κάποιου στην ίδια του την αυθεντία είναι αθέμιτη. Για παράδειγμα, ο Γαλιλαίος δικάστηκε[1] από την Καθολική εκκλησία εξαιτίας του ηλιοκεντρικού μοντέλου του για το ηλιακό σύστημα. Το δικαστήριο δεν τον καταδίκασε[2] ακολουθώντας την επιστημονική μέθοδο. Απεναντίας καταδικάστηκε επειδή[3] το μοντέλο του διαφωνούσε με την άποψη της εκκλησιαστικής εξουσίας, η οποία τύγχανε να είναι και η επικρατούσα επιστημονική θεώρηση της εποχής. 
• Το συμπέρασμα/επιχείρημα θα πρέπει να εκπροσωπεί ένα σύνολο απόψεων ειδικών επί του ζητήματος. Οι δικηγόροι ορισμένες φορές βρίσκουν έναν "ειδικό", η γνώμη του οποίου δεν είναι αντιπροσωπευτική των ειδικών του πεδίου του προκειμένου να εκφράσει μία θεωρία η οποία δεν είναι γενικώς αποδεκτή προκειμένου να κερδίσουν τη δίκη. 
• Θα πρέπει να υφίσταται κάποια μέθοδος με την οποία να επιδικάζονται διαφωνίες μεταξύ δύο αυθεντιών που διαθέτουν ισότιμα διαπιστευτήρια. Αν η επιστημονική εξακρίβωση του ισχυρισμού μέσω δοκιμής δεν είναι δυνατή, τότε ορισμένες φορές ως ομοφωνία γίνεται δεκτή η πλειοψηφία των ειδικών. 

Λογική πλάνη: Το σύνδρομο της αγέλης
Το σύνδρομο της αγέλης είναι μια λογική πλάνη όπου επιχειρείται να αποδειχθεί το αληθινό ενός ισχυρισμού στο γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι το αποδέχονται ήδη ως αληθινό. Αυτού του είδους η πλάνη είναι επίσης γνωστή ως «προσφυγή στις μάζες», «προσφυγή στην πλειοψηφία», «προσφυγή στην ομοφωνία» και στα λατινικά «argumentum ad populum» (επιχείρημα του λαού) και ο μηχανισμός πίσω της είναι παρόμοιος με τον μηχανισμό της «προσφυγής στην αυθεντία». Είναι επίσης η βάση μιας σειράς κοινωνικών φαινομένων όπως η διασπορά διαφόρων θρησκευτικών πεποιθήσεων, πολιτικών ή οικονομικών θέσεων. Στην Αμερική βρίσκεται πίσω από το φαινόμενο «επίδραση του βαγονιού» (αγγλικά: bandwagon effect) και στην Κίνα είναι η βάση της παροιμίας «τρεις άνθρωποι φτιάχνουν μια τίγρη» (αγγλικά: three men make a tiger).

Παραδείγματα

Πολιτική
Στην προσπάθεια να πεισθεί κάποιος για την ορθότητα ενός υποψήφιου νομοσχεδίου

• Εννιά στους δέκα στην εκλογική μου περιφέρεια βρίσκουν το νομοσχέδιο σωστό. 
• Εννιά στους δέκα βουλευτές βρίσκουν το νομοσχέδιο δίκαιο. 

Μάρκετινγκ διαφήμιση

• Η τάδε μάρκα ψυγείου παράγεται από την πρωτοπόρο βιομηχανία ηλεκτρικών ειδών, άρα αγόρασε το γιατί είναι καλό. 
• Δείτε την τάδε εκπομπή γιατί βρίσκεται στο νούμερο ένα της τηλεθέασης.
• Όλοι οι φίλοι μου το κάνουν, άρα είναι σωστό. 
• Όλοι λένε ότι ο ήλιος γυρνάει γύρω από την Γη (πλάνη χιλιάδων χρόνων). 
• Όλοι ξέρουν ότι η Γη είναι επίπεδη (πλάνη χιλιάδων χρόνων). 
• Τόσοι άνθρωποι πιστεύουν στον θεό, άρα ο θεός υπάρχει. (ο Δίας, Θωρ και άλλες θεότητες που λατρεύονται διαχρονικά από τους ανθρώπους) 
• Τόσοι άνθρωποι καπνίζουν, άρα δεν υπάρχει πρόβλημα με το κάπνισμα 

Οι λαϊκές ρήσεις που συχνά αναφέρονται ως «η σοφία του λαού», εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία λογικής πλάνης γιατί από τους περισσότερους λαμβάνονται «αξιωματικά» ως αληθινές, ακριβώς επειδή έχουν μπει σαν «σοφία» στο υποσυνείδητο του καθενός. Ένα παράδειγμα διαδεδομένης λαϊκής ρήσης είναι «η ελπίδα πεθαίνει τελευταία», η οποία ενώ μπορεί να δώσει επιμονή σε κάποιον που ασχολείται με την επίτευξη ενός στόχου μπορεί σε άλλη περίπτωση να αποτελεί την μόνη κινητήρια δύναμη πίσω από αναζήτηση ακατόρθωτων στόχων. Επιγραμματικά η παραπάνω κινέζικη παροιμία «τρεις άνθρωποι φτιάχνουν μια τίγρη» βγαίνει από το ότι εάν ένας άνθρωπος ακούσει από κάποιον άλλον ότι στο κέντρο μιας μεγάλης πόλης κυκλοφορεί ελεύθερη μια τίγρη τότε δεν θα το πιστέψει. Εάν το ακούσει από δύο θα το λάβει υπόψιν του και εάν το ακούσει από τρεις τότε θα το πιστέψει. Φυσικά το ότι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν σε κάτι δεν σημαίνει ότι ο ισχυρισμός είναι λάθος. Η λογική πλάνη είναι η αποδοχή του ισχυρισμού σαν αλήθεια χωρίς περαιτέρω ανάλυση.

Αποσπάσματα από το λήμμα "λογική πλάνη" της wikipedia