Υλίκη-Παραλίμνη: Ανοιξη στην άγνωστη Βοιωτία

Μόλις λίγα χιλιόμετρα οδήγησης από την καρδιά της Αθήνας αρκούν για να αλλάξεις παραστάσεις, ήχους, μυρωδιές και τελικά διάθεση. Ιδανικός τόπος για την κυριακάτικη έξοδο με την οικογένεια, για πικνίκ, περιπάτους και βόλτες με ποδήλατο, η Βοιωτία είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα απ' ό,τι πιστεύαμε!

Από την εθνική οδό το Σαγμάτειο Ορος μοιάζει με άγονο βράχο που ξεπετάγεται στην άκρη του Βοιωτικού κάμπου. Πόσες φορές το έχουμε προσπεράσει οδηγώντας βιαστικά στην εθνική οδό, χωρίς καν να του ρίξουμε ένα βλέμμα; Και κυρίως πόσοι γνωρίζουν ότι στην κορυφή του κρύβεται μια μικρή όαση ορεινής φύσης και ένα από τα πιο σημαντικά μοναστήρια της Στερεάς Ελλάδας; Για τους Αθηναίους δεν χρειάζεται ιδιαίτερος προγραμματισμός, ούτε και κατανάλωση πολλών λίτρων βενζίνης, τέτοιες εποχές. Αν ξεκινήσετε το πρωί μπορείτε να επιστρέψετε το βράδυ έχοντας πραγματοποιήσει μια θαυμάσια εκδρομή. Οι οδηγίες είναι απλές: περάστε τα κλειστά διόδια του Σχηματαρίου, τη διασταύρωση για Χαλκίδα και στρίψτε δεξιά όπως δείχνουν οι πινακίδες για Υπατο - Μονή Σαγματά. Η εκδρομή μόλις ξεκίνησε!

Κίτρινο χαλί στα «πόδια» της Υλίκης.

Από το χωριό Υπατο θα ακολουθήσετε τον τσιμεντόδρομο και στη συνέχεια καλό χωματόδρομο που ανηφορίζει στις ξεροτράχαλες πλαγιές του όρους Σαγματάς. Η ανάβαση δεν διαρκεί πάνω από 6 χλμ. και σε καμία περίπτωση δεν είναι βαρετή. Με καθαρό καιρό θα απολαύσετε την καλύτερη θέα της περιοχής: Ολη η βοιωτική πεδιάδα, οι στιβαροί ορεινοί όγκοι του Ελικώνα και του Παρνασσού, η λεκάνη των λιμνών Υλίκης και Παραλίμνης απλώνονται στα πόδια σας! Και ξαφνικά, μια απροσδόκητη έκπληξη. Σε έντονη αντίθεση με τις ξεγυμνωμένες πλαγιές, αποκαλύπτεται μπροστά σας, σε ύψος 740 μέτρων, ένα υπέροχο καταπράσινο οροπέδιο. Υπεραιωνόβιες βελανιδιές, κερασιές και γιγαντόκορμα πουρνάρια στολίζουν το τοπίο.
Λίγο ψηλότερα το βυζαντινό καστρομονάστηρο Σαγματά απολαμβάνει τη γαλήνη του τόπου. Τη μονή ίδρυσε ο Οσιος Κλήμης ο Αθηναίος, με τη βοήθεια χορηγίας αλλά και πλοσιοπάροχων δώρων από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό και το όνομά της οφείλεται στο βουνό Σαγματάς (υψομ. 750) στο οποίο είναι χτισμένη και η όψη του οποίου (τουλάχιστον έτσι όπως το αντικρίζεις από τον κάμπο της Βοιωτίας) θυμίζει σαμάρι (σάγμα= σαμάρι).
Το καθολικό της μονής αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα, είναι βασιλική ρυθμού σταυροειδούς με τρούλο. Κτίστηκε τον 12ο αιώνα πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού του Υπατου Διός με χρήση των αρχαίων δομικών υλικών του, γεγονός που επιβεβαιώνεται στο εσωτερικό καθώς δίπλα στις βυζαντινές τοιχογραφίες στέκονται αρχαίοι κίονες.

Στις όχθες των λιμνών κατασκηνώνουν πολλοί ψαράδες.

Εξαιρετικής τέχνης είναι το εντυπωσιακό ψηφιδωτό δάπεδο με τις περίτεχνες παραστάσεις ζώων και φυτών, φτιαγμένες με θαυμαστό τρόπο, από πολύχρωμες λεπτές ψηφίδες. Το δάπεδο τον χειμώνα καλύπτεται για προστασία, όμως αυτήν την εποχή θα μπορέσετε να το θαυμάσετε. Ανάμεσα στα ιερά κειμήλια, φυλάσσεται ένα τμήμα Τίμιου Ξύλου (δώρο του αυτοκράτορα Κομνηνού), καθώς και η κάρα του Οσίου Κλήμη. Σήμερα στο μοναστήρι θα σας υποδεχτούν με εξαιρετική ευγένεια οι μοναχοί Νεκτάριος και Παΐσιος (πληροφορίες, τηλέφωνο μονής 22620 24183). Να σημειώσουμε ότι ο Μακαριότατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος Β' διετέλεσε ηγούμενος της Μονής Σαγματά κατά τη χρονική περίοδο 1971-1977.
Εκατό μέτρα βόρεια του μοναστηριού, κτισμένη στο χείλος του γκρεμού βρίσκεται η νεότευκτη, αλλά καλαίσθητη εκκλησία αφιερωμένη στον ιδρυτή της μονής, τον Οσιο Κλήμη. Από αυτόν τον φυσικό εξώστη, καιρού επιτρέποντος, θα έχετε μια αεροπορικών διαστάσεων θέα σε όλη την πεδιάδα της Βοιωτίας!

Το μονοπάτι που οδηγεί στη σκήτη του Οσιου Κλήμη.

Από εδώ ξεκινά το μονοπάτι που με... μαεστρία ισορροπεί στην κόψη του καθέτου βράχου και οδηγεί στη σκήτη του Οσιου Κλήμη. Αν και έντονα κατηφορικό με πολλά σκαλιά είναι ασφαλές και έχει κουπαστή (προσοχή χρειάζεται μόνο στην περίπτωση που έχει βρέξει καθώς τα σκαλοπάτια γλιστρούν).
Λίμνη Υλίκη: Ο τροφοδότης της Αθήνας
Αφήνουμε πίσω το Σαγμάτειον Ορος, επιστρέφουμε το Υπατο και από εκεί χωρίς να χρειαστεί να βγούμε στην εθνική οδό, ακολουθώντας επαρχιακό ασφάλτινο δρόμο καταλήγουμε στο χωριό Μουρίκι που σχεδόν ακουμπά στις όχθες της λίμνης Υλίκη.

Ανοιξιάτικα χρώματα στην Παραλίμνη.

Η Υλίκη στα ομηρικά χρόνια λεγόταν και Κηφισσίδα, ενώ το σημερινό όνομα το οφείλει στην αρχαία πόλη Υλη ή Υλαι που βρισκόταν σε κοντινό ύψωμα (πιθανόν του Πτώου Ορους). Είναι μερικώς φυσική λίμνη περιτριγυρισμένη από τα βουνά χαμηλού υψομέτρου Σφίγγιο (δυτικά), Μεσσάπιο (ανατολικά) και Πτώο (βόρεια). Η έκτασή της αν και αυξομειώνεται συνεχώς καλύπτει σχεδόν 22 τ.χλμ.
Η λεκάνη της δέχεται τα νερά της αποξηραμένης Κωπαΐδας λίμνης μέσω του ποταμού Βοιωτικού Κηφισού, αλλά εμπλουτίζεται και από υπόγειες πηγές.
Το μέγιστο βάθος της φτάνει τα 40 μέτρα, ενώ η συνολική ποσότητα νερού (όταν βέβαια ο ταμιευτήρας είναι γεμάτος), ανέρχεται στα 663.000.000 m3. Από το 1957 μετά τα αναγκαία έργα, παρέχει μεγάλο μέρος του υδατίνου αποθέματός της στη λίμνη του Μαραθώνα.

Θέα από το Ορος Σαγματάς προς το Υπατο και τη βοιωτική πεδιάδα.

Το μικρό χωριό Μουρίκι μπορεί να είναι η αφετηρία για τη γνωριμία σας με την Υλίκη, την πιο γνωστή - άγνωστη λίμνη της Ελλάδας. Οι διαδρομές - εξερευνήσεις πραγματοποιούνται σε μέτριας βατότητας χωματόδρομους και παρά το γεγονός ότι παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καλό θα ήταν να τις επιλέξουν μόνο οι κάτοχοι τετρακίνητων οχημάτων.
Από το Μουρίκι προτείνουμε ν' ακολουθήσετε τον χωμάτινο δρόμο που φεύγει δυτικά με κατεύθυνση προς τις εγκαταστάσεις της ΕΥΔΑΠ. Στα 1.500 μ. συναντάμε τα αντλιοστάσια και συνεχίζουμε για όσο ακόμη το επιτρέπει η κατάσταση του οδοστρώματος.

Ας έχετε μαζί σας και ένα ζευγάρι κιάλια, καθώς τα είδη της φτερωτής πανίδας που φωλιάζουν στις όχθες της Παραλίμνης είναι πολλά.

Τα Σαββατοκύριακα θα δείτε πολλούς ψαράδες, ακόμη και μεγάλες παρέες να κατασκηνώνουν στις όχθες και να στήνουν τα καλάμια τους. Οι ψαριές είναι ιδιαίτερα αποδοτικές καθώς στα νερά τις λίμνης κολυμπούν αρκετοί κυπρίνοι -το γνωστό γριβάδι-, που έχουν πολλαπλασιαστεί έπειτα από εμπλουτισμό γόνου. Δυστυχώς, οι περισσότεροι από αυτούς τους εποχούμενους φυσιολάτρες αφήνουν πίσω φεύγοντας κάθε λογής σκουπίδια!
Παραλίμνη, ένας «αδικημένος» βιότοπος
Επιστρέφοντας πάλι πίσω στο Μουρίκι θα ακολουθήσετε τον ασφάλτινο δρόμο που οδηγεί σε Λουκίσσια - Χαλκίδα. Δεν θα χρειαστεί να διανύσετε πάνω από 2-3 χιλιόμετρα για να δείτε τη μακρόστενη σιλουέτα της Παραλίμνης να απλώνεται στον ορίζοντα.

Η αρχαία λίμνη Τρεφία, όπως λεγόταν η Παραλίμνη (ή Τροφία σύμφωνα με τον Στράβωνα), ήταν γνωστή ανέκαθεν στον... πτερωτό κόσμο, ως μεταναστευτικός σταθμός, κυρίως των παρυδάτιων ειδών.
Η Παραλίμνη καταλαμβάνει μια έκταση περίπου 15 τ.χ. και βρίσκεται σχεδόν 20 μέτρα χαμηλότερα από την επιφάνεια της Υλίκης.
Στην περιοχή έχουν βρεθεί υπολείμματα θαλαμοειδών και κιβωτιόσχημων τάφων, ακρόπολης, όλων των περιόδων της εποχής του χαλκού, καθώς και της γεωμετρικής και αρχαϊκής.
Το τοπίο εδώ είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό που συναντήσαμε στην Υλίκη. Οι όχθες τις Παραλίμνης είναι βατές και σε μεγάλο μέρος καλύπτονται από πυκνούς καλαμιώνες που αποτελούν και ιδανικό ενδιαίτημα για δεκάδες είδη φτερωτής πανίδας.

Αντικατοπτρισμοί και φωτοσκιάσεις στον υγρό καθρέφτη της Υλίκης.

Η Παραλίμνη θεωρείται ένας από τους ελάχιστους μεσόγειους υγρότοπους που έχουν πια απομείνει στη Νότια Ελλάδα καθώς βρίσκεται πάνω στον μεταναστευτικό διάδρομο της ανατολικής ηπειρωτικής χώρας.
Αν αφήσετε τον κεντρικό δρόμο και κατηφορίσετε αργά και χωρίς θόρυβο τους άφθονους χωμάτινους δρόμους μέσα από εύφορα χωράφια που καταλήγουν στην ακρολιμνιά, θα παρατηρήσετε μοναχικούς στακτοτσικνιάδες να ψαρεύουν στα ήσυχα, ρηχά νερά, μεγάλα κοπάδια από φαλαρίδες να κολυμπούν χαριτωμένα ανάμεσα στα καλάμια, ντροπαλές χαλκόκοτες να σχηματίζουν μικρά σμήνη, καρδερίνες, τσαλαπετεινούς και σταρήθρες σε χαμηλές πτήσεις ανάμεσα στα αγριόχορτα. Αντίκρυ στα βράχια του βουνού Πτώον πετούν κιρκινέζια και πετρίτες ξεσηκώνοντας τον κόσμο με τις τσιριχτές φωνές τους. Με ένα καλό ζευγάρι κιάλια θα απολαύσετε μοναδικές εικόνες άγριας φύσης!

Ο φράγκικος πύργος της Παραλίμνης.

Ενδείξεις παρουσίας υπάρχουν και για το σπάνιο είδος ήταυρος, γνωστό και σαν τρανομουργκάνα, πράγμα που αν αποδειχθεί αληθινό, αναβαθμίζει αυτόματα τον ρόλο της Παραλίμνης στο ευρύτερο οικοσύστημα της Στερεάς Ελλάδας (πηγή: Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία).
Η περιοχή Υλίκης-Βοιωτικού Κηφισού-Παραλίμνης έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα «Δίκτυο Φύση 2000», στη κατηγορία Α, σύμφωνα με την οδηγία 92/93 της Ε.Ε για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων. Παρόλα αυτά το παράνομο κυνήγι, η ανεξέλεγκτη υπερβόσκηση των παρόχθιων περιοχών, τα φυτοφάρμακα των γειτονικών γεωργικών εκτάσεων και τα αστικά στερεά απόβλητα (μπάζα-σκουπίδια) την απειλούν ολοφάνερα. Και όμως, ο θαυμάσιος αυτός τόπος, που βρίσκεται τόσο κοντά στην Αθήνα, θα μπορούσε χωρίς μεγάλο κόστος, μονάχα με λίγη φροντίδα και προσοχή να γίνει μια «μικρή Κερκίνη». Δηλαδή ένας υδροβιότοπος όπου ο άνθρωπος χωρίς να ενοχλεί, θα μπορεί να κάνει ποδήλατο, να παρατηρεί τα πουλιά (bird watching), να απολαμβάνει την υπέροχη φύση σε όλη της μεγαλοπρέπεια.

Παραλίμνη, προς ανατολάς το Πτώον Ορος φράζει τον ορίζοντα.

Αντ' αυτών ο επισκέπτης σήμερα θα δει ανάμεσα στους καλαμιώνες άφθονα σκουπίδια, άδεια μπουκάλια φυτοφαρμάκων, λάστιχα αυτοκινήτων... Τι κρίμα!
Fast Info
Οσιος Κλήμης
Ο Οσιος Κλήμης καταγόταν από την Αθήνα. Σε ηλικία τριάντα ετών αποφάσισε ν' ακολουθήσει τη μοναστική ζωή. Αρχικά εγκαταστάθηκε στη Μονή του Οσίου Μελετίου στον Κιθαιρώνα. Στη συνέχεια ανέβηκε στο Ορος του Σαγματά, αναζητώντας την απομόνωση στο απόκρημνο σπήλαιο. Εδώ ασκήτεψε για πολλά χρόνια όπου και πέθανε το 1111.

Στη Μονή Σαγματά θα σας υποδεχτούν με ευγένεια οι μοναχοί Νεκτάριος και Παΐσιος.

Υλίκη, μια ζωντανή λίμνη
Εχει διαπιστωθεί ότι η Υλίκη φιλοξενεί στο υγρό της ενδιαίτημα, την καλαμίθρα (Scardinius graecus), ένα ενδημικό είδος της ιχθυοπανίδας που συναντάται μόνο εδώ, από όλη τη Νότια Βαλκανική. Ακόμη τον χειμώνα όταν οι λίμνες του Βορρά παγώνουν, η Υλίκη γεμίζει από πολλά είδη πουλιών που αναζητούν πιο ήπιο κλίμα για να ξεχειμωνιάσουν.
Τα νερά φεύγουν και έρχονται. Οταν η Υλίκη υπερχειλίζει, τα νερά της χύνονται στην Παραλίμνη μέσω μιας διώρυγας 2,5 χιλιομέτρων. Βέβαια, την εποχή της μεγάλης ξηρασίας (1993 -1995) λόγω της συνεχούς άντλησης των νερών της, η Παραλίμνη αποξηράνθηκε και ο πυθμένας της άρχισε να καλλιεργείται, ενώ για μερικά χρόνια η ύπαρξή της αναφερόταν μόνο στους χάρτες.

Η σπηλιά όπου ασκήτεψε ο Οσιος Κλήμης.

Οι πύργοι της Υλίκης και της Παραλίμνης
Σε όλη τη Βοιωτία υπάρχουν οχυροί πύργοι, κατάλοιπα της Φραγκοκρατίας (1204-1460) που βρίσκονταν κτισμένοι πάνω σε κεντρικούς οδικούς άξονες και χρησίμευαν για επόπτευση ή σαν κατοικία κατώτερων φράγκων αξιωματούχων. Ο πύργος της Υλίκης καλύφθηκε από το νερό μετά την αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας και την παροχέτευση των νερών της στην Υλίκη, τον 19ο αι. Αντίθετα ο πύργος της Παραλίμνης είναι ορατός και προσβάσιμος από τον δρόμο που οδηγεί στη Χαλκίδα.
Αρχαία Υλη: Η βοιωτική αυτή πόλη που έδωσε το όνομά της στη λίμνη Υλίκη, ήταν γνωστή για τους αρχαίους μεταλλουργούς της που κατασκεύαζαν τις περίφημες βοιωτικές ασπίδες. Πιο γνωστός μάστορας ήταν ο Τυχίος - αναφέρεται σε αυτόν ο Ομηρος στην Ιλιάδα.
ΦΑΓΗΤΟ
Στην περιοχή οι υποδομές είναι ελάχιστες. Το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να οργανωθείτε μόνοι σας και να απολαύσετε ένα υπέροχο υπαίθριο γεύμα στις εγκαταστάσεις αναψυχής που υπάρχουν στο Σαγμάτειο Ορος πλάι στο μοναστήρι. Ο τόπος είναι φιλικός για παιδιά (μπορούν να κάνουν ποδήλατο ή να παίξουν ποδόσφαιρο) ενώ υπάρχει γηπεδάκι μπάσκετ.
Στο Υπατο υπάρχει η ψησταριά «Πατίκας» (22620 71164) και στο Μουρίκι (στον πεζόδρομο της πλατείας) η οικογενειακή ταβέρνα - ψησταριά «Παππούς» (22620 96225) όπου θα δοκιμάσετε ντόπιο καλοψημένο κρέας (προβατίνα και κατσίκι). Αν αποζητάτε φρέσκο ψάρι και θάλασσα θα πάρετε τον δρόμο για Χαλκίδα. Στα 6 χλμ. από Παραλίμνη θα βρεθείτε στην παραθαλάσσια περιοχή Λουκίσσια του Ευβοϊκού όπου λειτουργούν πολλές ψαροταβέρνες.
Κείμενο: Ζερμαίν Αλεξάκη

Φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης
http://www.viewsofgreece.gr/


ΕΘΝΟΣ