Ξενοφοβίες

Ευριπίδη, Βάκχες
* Σκηνοθεσία: Δημήτρης Λιγνάδης Ηρώδειο 18 και 19/9/2013

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΣΑΤΣΟΥΛΗ

Αντίθετος στις νέες συνήθειες που φέρνει ο Ξένος στη Θήβα, ο βασιλιάς Πενθέας τον πολεμά για να καταλήξει ο ίδιος ηττημένος με φρικτό τρόπο, τιμωρημένος αυτός και η γενιά του από τον Διόνυσο γιατί δεν αποδέχτηκαν το νέο θεό. Οταν η εθνική, θρησκευτική, πολιτισμική ταυτότητα κινδυνεύει πραγματικά ή φαντασιακά, οι κοινωνίες ή οι ομάδες αναπτύσσουν ξενοφοβικούς μηχανισμούς καταστολής των ξένων ιδεών, ηθών, συνηθειών, πίστεων. Οι «Βάκχες» του Ευριπίδη, με το θεό-στυγερό τιμωρό, προβάλλουν το μάταιο της ανθρώπινης αντίστασης μπροστά σε αυτό που την υπερβαίνει.

Ο Δημήτρης Λιγνάδης προτείνει τη δική του ανάγνωση των «Βακχών» στην έγκυρη μετάφραση του φιλολόγου Γιάννη Λιγνάδη που, χωρίς ουσιαστική διασκευή στο κείμενο -πέρα από κάποιες περικοπές, με σημαντικότερη ίσως αυτή του τέλους-, τονίζει κάποια λεκτικά κωμικότροπα στοιχεία, ενώ οι επανερχόμενες αναφορές στη «σκηνή» όπου θα διαδραματιστούν τα δρώμενα υποβάλλει μια μεταθεατρικότητα στην όλη παράσταση. Τέλος, το άκουσμα αποσπασμάτων αρχαίου κειμένου που ακολουθούν πάραυτα μεταφρασμένα στα νεοελληνικά δημιουργεί, πρώτιστα, ηχητικό διάλογο μεταξύ δύο γλωσσικών εκδοχών κοινής μήτρας επαναφέροντας στην παράσταση τη σχέση του ίδιου και του άλλου ως στοιχείου της γλωσσικής ταυτότητας.

Το ζήτημα της μεταθεατρικότητας επανέρχεται με τα «κοψίματα» (ως κινηματογραφικά cut) μεταξύ σκηνών που ανεξάρτητα αν επιτρέπουν τα (συχνά άνευ λόγου) χειροκροτήματα του ανομοιογενούς κοινού, εξυπηρετούν τη σκηνοθετική λογική της απόστασης και απεμπλοκής αλλά και των διαφορετικών επιτελεστικών επιλογών. Τα «κοψίματα» λειτουργούν αναντίρρητα εις βάρος της ροής, όπως και τα διαφορετικά ύφη που υιοθετεί η παράσταση, συνδιαλεγόμενη με διαφορετικά θεατρικά είδη.

Η επιλογή ενός ποπ ειδώλου στο ρόλο του Διονύσου, όπως ο Σάκης Ρουβάς, έχει τη μεταμοντέρνα λογική του: ο Διόνυσος λειτουργεί ως αναμφισβήτητο λατρευτικό ίνδαλμα για τις Βάκχες που τον ακολουθούν και πράγματι, συχνά, η σκηνοθεσία επιλέγει να ενισχύσει τον παραλληλισμό πραγματικού και δραματικού «ειδώλου» διδάσκοντας στο χορό των γυναικών ακολούθων του Διονύσου συμπεριφορές που παραπέμπουν σε θαυμάστριες του τραγουδιστή και που στην εκτέλεσή τους δεν μοιάζουν επιτυχείς σκηνικά.

Σκηνική παρουσία

Από την άλλη, ο Σάκης Ρουβάς έχει το σωματότυπο και την αναμφισβήτητη σκηνική παρουσία που αρμόζουν άψογα σε ένα τέτοιο δραματικό είδωλο που δικαιολογεί σε πραγματικό χώρο και χρόνο τη λατρευτική υστερία.

Το ζήτημα είναι ότι οι εκτός μέτρου εκδηλώσεις των θαυμαστριών του Ρουβά έχουν αυθεντικότητα που ο χορός των Βακχών δεν διέθετε: οι κοπέλες του χορού, σε μια έξυπνη πολυπολιτισμική μίξη, αφού οι ακόλουθες του θεού μπορεί να προέρχονται από όλα τα μέρη που ήδη αυτός διέσχισε στην πορεία του, δεν διέθεταν κίνηση και, κυρίως, δεν διέθεταν την αναγκαία καθαρότητα λόγου (πλην μιας-δυο εξαιρέσεων), ώστε τα χορικά να ακουστούν από τους θεατές. Ετσι, η για πολλά προδιαθέτοντας ενδιαφέρουσα μουσική του Γιώργου Πούλιου ή τα ανυψωτικά κρουστά του Μιχάλη Αφολαγιάν αλλά και το σκηνικό περιβάλλον και τα κοστούμια της Εύας Νάθενα δεν βρήκαν ανταπόκριση στη χλιαρή και άτεχνη παρουσία του χορού.

Η πρόσκληση ενός εξωθεατρικού προσώπου για την ανάληψη «τραγικού» ρόλου -που τόσο απασχόλησε τα παρακαλλιτεχνικά («ξενοφοβικά») γραφόμενα- δεν είναι ασυνήθιστη στο σύγχρονο θέατρο. Ο Μπλέιν Ρέινιγκερ ανέλαβε στο παρελθόν το ρόλο του Αγαμέμνονα, ενώ η Τζένη Δριβάλα εκείνον της Κλυταιμνήστρας χωρίς να εκφέρει ούτε μια άρια. Στο ρόλο του Διονύσου έχει άλλωστε προηγηθεί ο Μάριος Φραγκούλης σε μια μάλλον κλασική ανάγνωση των «Βακχών».

Ο Ρουβάς έκανε κάθε φιλότιμη προσπάθεια για αξιοπρεπή παρουσία που δίχως να συνιστά ερμηνευτική πρόταση κατάφερε να κάνει το λόγο του κειμένου να ακουστεί καθαρά, αν και σε παραδοσιακή εκφορά. Οπωσδήποτε, όμως, η παρουσία του αναδιπλασίασε το «παραξένισμα» που προκαλεί το διαφορετικό, όταν προκύπτει σε έναν ανοίκειο γι' αυτό χώρο: η εισβολή του «άλλου» στον παγιωμένο στη χρήση και τους χρήστες του χώρο, εδώ του αρχαίου δράματος. Ομως αυτό δεν κάνει κι ο Διόνυσος;

Ο διάλογος της σκηνοθεσίας με άλλα θεατρικά είδη γίνεται εμφανής ήδη στην αρχή, προκαλώντας το παραξένισμα με την είσοδο του Κάδμου (Γιάννης Καρατζογιάννης) και του Τειρεσία (Ρούλα Πατεράκη) καθιστού πάνω σε μια τροχήλατη σανίδα, εκφέροντας με εξωπραγματικό φωνητικό ήχο τον λόγο: ένα αμιγώς μπεκετικό απολαυστικό δίδυμο που βρίσκει έρεισμα στο χαρακτηρισμό του Μπέκετ ως σύγχρονου τραγικού.

Εκδοχή

Η Μαρία Κίτσου ξένισε ως επιλογή στο ρόλο της Αγαύης, πρώτιστα λόγω ηλικίας. Στη σκηνική εκδοχή του Λιγνάδη δικαιολογήθηκε απόλυτα, όταν η κινησιολογία της, η φωνή της, η συμπεριφορική της ανάπτυξη υποβιβάζει την υπό την επήρεια της βακχείας και μη έχουσα συνείδηση της πράξης της Αγαύη σε αχαλίνωτη παιδούλα. Στην κρίσιμη στιγμή της συνειδητοποίησης και του θρήνου όπου θα έπρεπε να μεταμορφωθεί από το τραγικό βάρος, υιοθετεί τη βουβή κραυγή.

Ενδιαφέρουσα στη φυσικότητα και καθαρότητά της, η αφηγηματική και όχι, όπως συνηθίζεται, συγκινησιακά φορτισμένη εκφορά λόγου από τον Δημήτρη Λιγνάδη ως Β' Αγγελιαφόρου του σπαραγμού του Πενθέα, έντονα χιουμοριστική εκείνη του Μιχάλη Αφολαγιάν ως Α' Αγγελιαφόρου.

Αρχικά λίγο ξύλινος ο Πενθέας τού Δημήτρη Πασσά, έδωσε μια από τις καλύτερες στιγμές της παράστασης στη σκηνή της μεταμφίεσής του καθώς βρίσκεται καθισμένος με τον Διόνυσο όρθιο από πάνω του, με το νεαρό ηθοποιό να υιοθετεί πλήρη φωνητική-κινησιακή αλλαγή αφοπλιστικής ευαισθησίας.

Παράσταση με ιδέες, που στην προσπάθεια του σκηνοθέτη να ενταχθούν όλες μαζί, συχνά χάθηκε η συνέπεια του ζητούμενου και η βαθύτερη ροή. Το εύρημα του εναερίτη Διονύσου που ανοίγει και κλείνει το φως και την παράσταση υπήρξε λειτουργικότατη έμπνευση. Η εμφάνιση της Γιώτας Βέη ψέλνοντας την ακολουθία του Νυμφίου στην αρχή και μοιρολόι στο τέλος της παράστασης εισήγαγε νέα ενδοπολιτισμικά στοιχεία που δεν έβρισκαν αντίκρισμα στην όλη προσέγγιση. Ετσι, μετεωρισμοί στην υλοποίηση ή αδούλευτα στοιχεία όπως ο χορός άφησαν την πικρή γεύση του ατελούς και του ανικανοποίητου αλλά οπωσδήποτε ενός διόλου αδιάφορου εγχειρήματος.


enet

Ευχαριστούμε πολύ για την επίσκεψη! thiva post