ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΣΤΑΘΕΡΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ
Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου
Συγγραφεύς – Ναυτικός
Μέλος Ελληνικής Εταιρίας Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ε.Σ.ΜΕ.)
Αποσπάσματα από μελέτη που κατατέθηκε
και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Προβληματισμοί»,
εκδόσεις ΕΛ.Ε.Σ.ΜΕ, τ. 48, σελ. 13, ΣΕΠ – ΟΚΤ. 2008
 |
| Κράνος κορινθιακού τύπου σύνθετης κατασκευής, βασισμένη σε απεικόνιση αγγείου του 5ου π.χ αιώνα. Μελέτη-κατασκευή: Δημήτρης Κατσίκης. ΦΩΤΟ: www.koryvantes.org |
Από τα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων συμπεραίνεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες πριν και κατά την διεξαγωγή μιας ναυμαχίας μελετούσαν τους παράγοντες οι οποίοι μπορούσαν να επηρεάσουν τους τρόπους ενεργείας τους. Υπήρχε από τότε η γνώση ότι θα έπρεπε να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή /εξέταση στα χαρακτηριστικά της περιοχής στην οποία θα διεξάγονταν οι επιχειρήσεις καθώς και στους παράγοντες θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις δυνατές ενέργειες.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΔΥΝΑΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
α) γενικοί παράγοντες (πολιτικοί, οικονομικοί, & ψυχολογικοί)
β) σταθεροί παράγοντες (υδρογραφία, έδαφος και τοπογραφία, κλίμα & καιρικές συνθήκες, τόποι και αποστάσεις κ.λ.π.) και
Κατά τους σταθερούς παράγοντες εξετάζεται η υδρογραφία (βάθη, ρεύματα, παλίρροια, ναυτιλιακοί κίνδυνοι), το έδαφος και η τοπογραφία (διαμόρφωση ακτογραμμής, νησιώτικα συμπλέγματα), το κλίμα και οι καιρικές συνθήκες, οι τόποι και οι αποστάσεις, οι συνθήκες υγιεινής, τα μόνιμα αμυντικά έργα, οι γραμμές εφοδιασμού και οι επικοινωνίες. Στις περισσότερες ναυμαχίες υπήρχε η γνώση και η εκμετάλλευση των παραγόντων αυτών καθώς και των συνδυασμών τους.
Η πλέον χαρακτηριστική μελέτη των σταθερών παραγόντων ενδέχεται να ήταν εκείνη περί Γεωγραφίας / καιρού. Ο τρόπος εκμετάλλευσής της γινόταν με σκοπό να βελτιστοποιηθεί η χρήση της διαθέσιμης ισχύος (σε συνδυασμό με την εκάστοτε επιλεγόμενη ιδέα ενεργείας).
"γιατί θα είχαν μεγάλο πλεονέκτημα εκείνοι που θα αγωνίζονταν με λίγα πλοία εναντίον πολύ περισσοτέρων στα στενά"
[πολλά γαρ πλεονεκτήσειν εν ταις στενοχωρίαις τους ολίγοις σκάφεσι διαγωνιζομένους προς πολλαπλασίας ναυς][1]
Μια ενδεικτική απόδειξη ελλείψεως μελέτης της Περιοχής Επιχειρήσεων αντλούμε από την ναυμαχία της Λάδης[2] (499 π.Χ. Μιλήτου άλωσις). Ο Ιωνικός στόλος με την συντριπτική τους ήττα από τους Πέρσες κατανόησαν το πρώτο, μεταξύ άλλων, δίδαγμα που αφορά την εκμετάλλευση του γεωγραφικού χώρου. Στην εν λόγω ναυμαχία τα περσικά πλοία κινούνταν πολύ άνετα στην ευρύτητα του κόλπου της Μιλήτου με αποτέλεσμα να επικρατήσουν πολύ εύκολα στα λίγα πλοία του ελληνικού στόλου που είχαν απομείνει. Αυτό για τους ηττημένους ήταν μια οδυνηρή απόδειξη ελλείψεως μελέτης της Περιοχής Επιχειρήσεων. Αργότερα όμως με τις ναυμαχίες στο Αρτεμίσιο και στην Σαλαμίνα απέδειξαν ότι ήταν όχι μόνο άριστοι μαθητές ναυτικής τακτικής αλλά και δάσκαλοι του ναυτικού πολέμου.
Κατά την ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) έγινε παραδειγματική στην ιστορία επιλογή της Περιοχής Επιχειρήσεων σε σχέση με τις Εχθρικές Δυνατότητες. Η αριθμητική υπεροχή των περσικών πλοίων εξουδετερώθηκε στα περιορισμένα ύδατα της Σαλαμίνας. Ο δυσανάλογα μεγάλος αριθμός των περσικών πλοίων δεν αποτελούσε πλέον απειλή αφού αναγκαστικά στριμώχθηκε ενώ ταυτόχρονα εξαφανίστηκε η συνοχή του καθώς δεν υπήρχαν ικανότητες ελιγμού με αποτέλεσμα στο τέλος να επικρατήσει σύγχυση. Επί πλέον εκμεταλλευόμενοι οι Έλληνες τις καιρικές συνθήκες (ισχυροί ΒΔ άνεμοι) δημιούργησαν συνθήκες δυσμενών πλεύσεων στον εχθρικό στόλο ο οποίος δεν έλαβε σοβαρά υπ' όψιν τον παράγοντα γεωγραφίας/ καιρού.
Συνδυασμούς από τους σταθερούς παράγοντες (και όχι μόνο) αντλούμε από πολλές ναυμαχίες.
Κατά την ναυμαχία της Κυζίκου (410 π.Χ.) ο Αλκιβιάδης εκμεταλλεύτηκε τον παράγοντα έδαφος & τοπογραφία για να προκαλέσει τον ναύαρχο του Σπαρτιατικού στόλου Μίνδαρο σε ναυμαχία αφού ο τελευταίος φοβόταν να αναμετρηθεί βλέποντας τον υπεράριθμο στόλο του Αλκιβιάδου[3]. Έτσι σκέφτηκε να χωρίσει τον στόλο του σε τρεις μοίρες. Εκείνος προχωρούσε μπροστά με κατεύθυνση προς τον σπαρτιατικό στόλο ενώ αντιθέτως, ο Θηραμένης και ο Θρασύβουλος, οι οποίοι διοικούσαν τις δύο άλλες μοίρες, πήραν κατεύθυνση για το λιμανάκι του ακρωτηρίου Αρτάκη. Το λιμανάκι αυτό (θέση κλειδί για εφεδρείες /αποβατι κές επιχειρήσεις κ.ο.κ) ήταν ιδανικό μέρος για να μην είναι ορατοί από το σημείο που θα πορευόταν ο στόλος του Μινδάρου.
Ο αρχηγός των Λακεδαιμόνίων είδε τον αθηναϊκό στόλο να έρχεται επιθετικά προς το μέρος του, με λιγότερα πλοία από τα δικά του, και τότε ξανοίχτηκε με όλα του τα πλοία για να τον αντιμετωπίσει.
Ο στόλος του Αλκιβιάδου έδειξε τάχα ότι φοβήθηκε την δύναμη του αντιπάλου κι οπισθοχώρησε παρασέρνοντας με αυτόν τον τρόπο τον Μίνδαρο, ο οποίος τον κατεδίωκε στα ανοιχτά. Όταν ξανοίχτηκε ο σπαρτιατικός στόλος αρκετά, τότε ο Αλκιβιάδης έκανε απότομη αναστροφή και ήρθε αντιμέτωπος με τον εχθρό, ενώ ταυτόχρονα ο Θηραμένης και ο Θρασύβουλος κινήθηκαν προς την Κύζικο, αποκλείοντας έτσι την υποχώρηση του εχθρικού στόλου προς την πόλη[4].
Κάτι ανάλογο συναντούμε και κατά την ναυμαχία της Χίου (201 π.Χ Φίλιππος Ε' Μακεδών εναντίον ενωμένου στόλου Περγαμηνών & Ροδίων). Οι σύμμαχοι εκμεταλλεύτηκαν την ύπαρξη των Οινουσσών (θέση κλειδί για κάλυψη ενεργειών εχθρού και απειλή επικοινωνιών) στις επιχειρήσεις τους. Όταν ο Φίλιππος πολιορκούσε την πόλη της Χίου, έφθασαν από τον βορρά οι ενωμένοι στόλοι Περγαμηνών και Ροδίων τους οποίους δεν μπόρεσε να αντιληφθεί εγκαίρως γιατί καλύπτονταν από τις νήσους Οινούσσες. Οι θαλάσσιες επικοινωνίες των Μακεδόνων στα βόρεια της Χίου απειλήθηκαν σοβαρά ενώ ταυτόχρονα η κάλυψη των στόλων από τις Οινούσσες βοήθησαν στον αιφνιδιασμό. Αργότερα όμως, ο Φίλιππος εκμεταλλεύτηκε μια συστάδα νήσων ανατολικά για υποστήριξη (θέση κλειδί για κάλυψη εφεδρειών). Αφού άφησε τον στόλο του ο οποίος υποχωρούσε νότια με τάξη, με μια μοίρα του κι επιβιβαζόμενος σε πολεμικό σκάφος, καιροφυλακτούσε στα δύο μικρά αυτά νησιά στα ανατολικά. Ο Μακεδονικός Στόλος αντεπιτέθηκε κατά των
Ροδίων στα δυτικά και ταυτόχρονα κατά των Περγαμηνών στα ανατολικά επιτυγχάνοντας έτσι τον αιφνιδιασμό και μετέπειτα την επικράτηση[5].
 |
| ΦΩΤΟ: ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΟΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ "ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ". www.koryvantes.org |
Ένα παράδειγμα εξέτασης τόπων & αποστάσεων, γραμμών μεταφορών & ανεφοδιασμού καθώς κι ευκολίας βάσεων, αντλούμε, μεταξύ άλλων, κατά την ναυμαχία που διεξήχθη στους Αιγός Ποταμούς (405 π.Χ.). Οι Αθηναίοι, όταν πληροφορήθηκαν ότι έχασαν την Λάμψακο, αμέσως έπλευσαν προς την Σηστό, πήραν τρόφιμα και αγκυροβόλησαν στους Αιγός Ποταμούς, απέναντι από την Λάμψακο που είχαν αγκυροβολήσει οι εχθροί.
Εκεί τελικώς ήταν και το μέρος όπου διεξήχθη η τελική αναμέτρηση.
Το μέρος όπου επιλέχτηκε να γίνει η αναμέτρηση ήταν ακατάλληλο για τους Αθηναίους γιατί:
α) ο τόπος ήταν μεν παράλιος δεν υπήρχε όμως λιμάνι
β) υπήρχε έλλειψη επαρκών τροφίμων και νερού για τους 36.000 που επέβαιναν στα πλοία
γ) θα έπρεπε να διαθέσουν δυνάμεις για ανεφοδιασμό από την Σηστό
δ) θα έπρεπε να εκτελούν καθημερινά διαδρομή εικοσιτεσσάρων μιλίων, όσο απέχει δηλαδή από τους Αιγός ποταμούς μέχρι την Σηστό[6].
Αντιθέτως, ο Πελοποννησιακός Στόλος είχε ως βασικό πλεονέκτημα το γεγονός ότι βρισκόταν σε μέρος από όπου μπορούσε να παρακολουθήσει τον εχθρό, (καθημερινή παρακολούθηση ενεργειών του αντίπαλου στόλου με μικρά ταχύπλοα σκάφη) ήταν ξεκούραστος και διέθετε μόνιμη βάση (η οποία παρείχε υποστήριξη Διοικητικής Μερίμνης).
Κατά την διεξαγωγή των επιχειρησιακών σχεδιάσεων αντιλαμβάνεται κανείς ότι πράγματι υπήρξαν άτομα ικανά και διορατικά, τα οποία σε κάποιες ναυμαχίες διακρίθηκαν, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στην εξέταση των σταθερών παραγόντων και την μετέπειτα εξαγωγή των συμπερασμάτων δίχως να πέσουν στην παγίδα να καταγράψουν ως συμπεράσματα στοιχεία τα οποία αποτελούσαν γεγονότα, κάτι που ακόμα και σήμερα αποτελεί κίνδυνο για την σχεδίαση μιας επιχειρήσεως. Για παράδειγμα μετά την εξέταση των βαθών ενός λιμένα, το συμπέρασμα που θα έπρεπε να διατυπωθεί δεν ήταν ότι ο λιμένας είχε μεγάλα βάθη γιατί αυτό αποτελούσε ήδη ένα γεγονός. Το σχετικό συμπέρασμα που έπρεπε να εξαχθεί βασισμένο στα γεγονότα "βάθος, εύρος και ρεύματα του λιμένος", ήταν το πώς θα επηρεάζονταν οι επιχειρήσεις στο πλαίσιο της Αποστολής τους, με λίγα λόγια εάν ή όχι ο εχθρός μπορούσε, για παράδειγμα, να αποκλείσει τα στενά με φράγματα ή περιπολίες για να απαγορεύσει την διέλευση πλοίων.
Σε τέτοιες, διεξοδικά, μελετημένες επιχειρήσεις πολέμου, δίδεται πολλές φορές σημασία και σε παράγοντες που υποβαθμίζονται ή η σημασία τους υποτιμάται όπως οι "συνθήκες υγιεινής". Οι συνθήκες υγείας εξαρτώνται/επηρεάζονται από τις κλιματολογικές συνθήκες, την διαθεσιμότητα/κατάσταση ποσίμου ύδατος, τις ενδημούσες επιδημίες στις περιοχές προσεγγίσεως, αλλά και την λήψη μέτρων π.χ. υγειονομική περίθαλψη κλπ.
Μια πολύ καλά σχεδιασμένη επιχείρηση που βασίστηκε ακριβώς στην σωστή μελέτη/καταγραφή /διεξαγωγή συμπερασμάτων των σταθερών παραγόντων αποτελεί, μεταξύ άλλων, η προσπάθεια των Συρακουσίων στον Μεγάλο Λιμένα (414 -413 π.Χ.) να εκμεταλλευτεί τα στοιχεία του λιμένα (γεγονός) ώστε να προξενήσει βλάβες στον εχθρό (συμπέρασμα). Έτσι λοιπόν, μπορούμε ενδεικτικά να πούμε ότι κατά την εν λόγω ναυτική επιχείρηση μελετήθηκαν οι σταθεροί παράγοντες σε σημεία όπως:
α) Στενότητα του χώρου.
Ο χώρος μέσα στον οποίο διεξαγόταν η ναυμαχία ήταν πολύ περιορισμένος. Δεν υπήρχε χώρος για εμβολισμούς και τακτικές. Οι Αθηναίοι δεν μπορούσαν να αξιοποιήσουν όποια επιδεξιότητα είχαν αποκτήσει τόσα χρόνια.
β) Η γύρω περιοχή ήταν ελώδης. Παράγων που λειτούργησε κατασταλτικά στα αθηναϊκά πληρώματα τα οποία είχαν εξαντληθεί από λοιμικό νόσημα [7] [Συνθήκες Υγιεινής]
γ) Εκμετάλλευση βαθών. Τοποθέτηση πασσάλων και ειδικότερα κρυφίων πασσάλων οι οποίοι επειδή ακριβώς δεν εξείχαν πάνω από την θαλασσία επιφάνεια δεν ήταν ορατοί και προκαλούσαν ζημιές στα σκάφη[8].
δ) Αποκλεισμός εντός του λιμένος. Οι Συρακούσιοι αγκυροβόλησαν τριήρεις, καθώς και άλλα πλοία κατά μήκος της γραμμής του λιμένος, τα γεφύρωσαν με σανίδες και τα έδεσαν με σιδερένιες αλυσίδες.
Όσο αφορά στις ευκολίες επικοινωνιών περιοχής, τα συστήματα τους, σε γενικές γραμμές, επιτυγχάνοντο είτε μέσω επιστολών είτε δια ζώσης. Η επιτυχής διαβίβασή τους και η μυστικότητά τους ήταν απόλυτα εξαρτημένες από την αποστολή έμπιστων ανθρώπων. Σπουδαίο ρόλο κατείχε τόσο η κάλυψη των αναγκών επικοινωνιών της επιχείρησης (διαβίβαση εντολών/ πληροφοριών προς τα κατώτερα κλιμάκια και λήψη εντολών / πληροφοριών από τα ανώτερα κλιμάκια) όσο και η ασφάλεια εκπομπών / επικοινωνιών[9].
Η χρησιμοποίηση/εκμετάλλευση των προαναφερομένων σταθερών παραγόντων συνιστά μια διαχρονική απαίτηση η οποία, ακόμα και σήμερα, αποτελεί ένα από τα ζητούμενα της επιχειρησιακής σχεδίασης. Οι αρχαίοι Έλληνες υπήρξαν πρωτοπόροι στον τομέα αυτό.
ΠΗΓΕΣ:
Διοδώρου Σικελιώτου, Ιστορική Βιβλιοθήκη, εκδ. Κάκτος
Ηροδότου, Ιστοριών, εκδ. Πάπυρος.
Θουκυδίδου, Ιστοριών, εκδ. Γεωργιάδης.
Ξενοφώντος, Ελληνικών, εκδ. Πάπυρος
Ονασάνδρου, Στρατηγικός. εκδ. Γεωργιάδης
Πλουτάρχου, Λύσανδρος, εκδόσεις Κάκτος.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Διοδώρου Σικελιώτου, ΙΑ' 15,4
[2] Περισσότερα για την ναυμαχία της Λάδης όρα : Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου: «Η Ναυμαχία της Λάδης. Στρατηγικά λάθη» περιοδικό «Ναυτική Επιθεώρηση», τεύχος 573, σελ. 79, εκδόσεις ΓΕΝ /Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού 2010.
[3] Ο στόλος του Αλκιβιάδου απαριθμούσε 86 πλοία ενώ του Μινδάρου 60 (Ξενοφώντος, Ελληνικών Α’ 1, 13)
[4] Πλουτάρχου, Αλκιβιάδης, 28 /Διοδώρου Σικελιώτου, ΙΓ' 50.
[5] Πολύβιος, Ιστορία ΙΣΤ.
[6] Πλουτάρχου, Λύσανδρος, 10.
[7] Θουκυδίδου, Ιστοριών, Ζ' 47
[8] Αρχικά οι Αθηναίοι, χρησιμοποιώντας τους δύτες, πριόνιζαν τους πασσάλους όμως ταυτόχρονα οι Συρακούσιοι τους τοποθετούσαν πάλι. (Θουκυδίδου, Ιστοριών, Ζ’ 25)
[9] Περισσότερα για το σύστημα πληροφοριών στην αρχαία Ελλάδα όρα: Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου: «Συλλογή και διαβίβαση πληροφοριών κατά την διεξαγωγή επιχειρήσεων στην αρχαία Ελλάδα», περιοδικό «Στρατοί και Τακτικές» τεύχος 2, σελ 22, Μάιος 2010, Αιγίς Εκδοτική ή και στην παρούσα ιστοσελίδα, όρα παρακάτω στις προτάσεις του Περί Αλός.
Το Περί Αλός προτείνει:
Για μελέτες σχετικά με τον αρχαίο τρόπο του μάχεσθαι, την κατασκευή επιθετικών και αμυντικών όπλων κλπ. επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Ιστορικού Συλλόγου Μελετών «ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ». Πιέσατε ΕΔΩ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ: «Συλλογή και διαβίβαση πληροφοριών κατά την διεξαγωγή επιχειρήσεων στην αρχαία Ελλάδα». Πιέσατε ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ευχαριστούμε πολύ για την επίσκεψη!
Τα μόνα σχόλια που σβήνω είναι οι ύβρεις.